4 sonuç bulundu
Uygulanan Filtreler
  • Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi
  • Son 10 yıl
  • Talip Doğan
Yayınlayan Kurumlar
Yayın Yılı
Anahtar Kelimeler

GÜNEY AZERBAYCAN TÜRKÇESİ AĞIZLARINDA EK FİİLİN ÇEKİMİNDE OLUŞAN +(y)dX ~ +(y)mXş YAPILARI

Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi · 2023, Sayı 56 · Sayfa: 1-16 · DOI: 10.24155/tdk.2023.222
Tam Metin
Güney Azerbaycan Türkçesi ağızlarında +(y)dX ~ +(y)mXş yapıları, ünlüyle biten isimlere getirilmektedir. Ünlüyle biten isimlerin bazıları, Farsça -ῑ(ی) takılarından örneksemeyle gelişmiştir. Örneksemenin dayandığı -ῑ(ی) takıları ise kaynakları itibarıyla farklılık arz etmektedir. Güney Azerbaycan Türkçesi ağızlarında ünlüyle biten bu isimlerin bir kısmı, Farsçada belirli isimler ile belirsiz isimlerin sonunda kullanılan -ῑ(ی) takılarından örneksemeyle oluşmuştur: adamıydı (< *adamıyıdı < *adami idi < *adamῑ idi) ‘bir adam idi’ kelimesinde olduğu gibi. Ünlüyle biten bir kısım isimler, mastariyet ya’sı adıyla bilinen -ῑ(ی) takısından örneksemeyle ortaya çıkmıştır. Farsçanın mastariyet ya’sı, Türk dilinde +lXK isimden isim yapma ekinin işlevine denk gelmektedir. Güney Azerbaycan Türkçesi ağızlarında +lXK isimden isim yapma ekli isimlere -ῑ takısı, örnekseme yoluyla tekrar getirilmiştir. Bu gelişme cengelliyiymiş (< *cengelliyiyimiş < *cengelliyi imiş < *cengelligi imiş < *cengelῑ imiş) ‘ormanlık imiş’ kelimesinde görülebilir. +(y)dX ~ +(y)mXş yapıları ayrıca var ‘var’ ve yoḫ ‘yok’ kelimelerinin iyelik ekli biçimlerine eklenmiştir. Var ‘var’ ve yoḫ ‘yok’ kelimelerinin iyelik ekli biçimleri, Farsçanın söz dizimsel yapılarına dayanmaktadır. Bunun örneği varıydı (< *varıyıdı < *varı idi) ‘…+(s)X var idi’ kelimesiyle gösterilebilir. Bunlarla birlikte +(y)dX ~ +(y)mXş yapıları, nispet ya’sı olarak adlandırılan -ῑ(ی) takılı isimlere bağlanmıştır: zerdūşiymiş (< *zerdūşiyimiş < *zerdūşῑ imiş) ‘Zerdüştçü imiş.’ örneğinde de bu gelişme izlenebilir.

KONYA YERLİ AĞZINDA ODAKSIL ŞİMDİKİ ZAMAN İŞARETLEYİCİLERİ

Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi · 2018, Sayı 45 · Sayfa: 55-75
örtüşmesidir. Bu zaman türünde olay, konuşma anı itibarıyla oluş sürecinde aktarılır. Eski Türkçede geniş zaman ekinin aynı zamanda odaksıl şimdiki zamanı karşıladığı bilinmektedir. Daha sonra Türk dilinin dönemlerinde çeşitli yollarla yeni odaksıl şimdiki zaman ekleri geliştirilmiş, bir bakıma odaksıl şimdiki zaman eki yenilenmiştir. Konya yerli ağzında odaksıl şimdiki zaman için -A(r) ~ -X(r) ~ -r ~ -Ø biçimleriyle temsil edilen geniş zaman ekinin kullanılması karakteristiktir. Geniş zaman eki açısından çoğu Türk dilinde yüksek odaksıllıktan odaksızlığa doğru art zamanlı bir gelişme seyri söz konusudur. Konya yerli ağzında ise bu gelişme olmamış, odaksıl şimdiki zamanı bildirme işlevi, yenilenen -(X)yo(r) ekine aktarılmamıştır. -(X)yo(r) eki, Konya yerli ağzında genellikle odaksıl olmayan kullanımlarda işletilmektedir. Konya yerli ağzında kullanılmakta olan -(y)Xb batır yapısı ise fiildeki hareketin gerçeklemeye başladığı veya gerçekleşmeye yaklaştığını anlatmaktadır. -(y)Xb batır'ın bu işlevleri, eklendiği fiillerin kılınış özelliklerine göre şekillenmiştir. Konya yerli ağzında -(y)Xb batır yapısı, odaksıl şimdiki zaman işlevinde kullanılmamaktadır.

TÜRKİYE TÜRKÇESİ VE HORASAN TÜRKÇESİNİN BOCNURD AĞZINDA “VE” ANLAMINDA SIRALAMANIN GÖRÜNÜMÜ

Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi · 2017, Sayı 43 · Sayfa: 87-105
Türkçenin tarihsel dönemleri ile bugünkü alanlarında sözcük ve cümlelerin "ve" anlamında sıralanma yollarının farklılık arz ettiği gözlemlenmektedir. Geniş bir alana yayılmış olan Türkçede bu farklılığı şekillendiren sebeplerden birisi de dil ilişkileri olmuştur. Türkçede farklı yönlerde gerçekleşen dil ilişkilerine bağlı olarak değişmenin görünümünü biçim bilgisi, sözcük ve söz dizimi düzlemlerinde izlemek mümkündür. Türkçede sıralama için kullanılan unsurların başında "ve, u" ile bunların değiş- keleri gelmektedir. Bu unsurlar, Türkçenin dönemlerinde İslam medeniyeti dairesine girildikten sonra görülmeye başlamıştır. Bugün Türkçenin başka kollarında olduğu gibi Türkiye Türkçesi ve Horasan Türkçesinin Bocnurd ağzında da geniş ölçüde işletilmektedir. Türkçede ayrıca {-p}'li zarf-fiil de "ve" anlamında sıralamada kullanılmaktadır. {-p}'li zarf-fiilin iki ayrı fiili sıralamada kullanılması, Türkçenin ilk yazılı kaynaklarından beri yaygın olarak görülen özelliklerindendir. Bocnurd ağzında {-p}'li zarf-fiilin sıralama işlevinde kullanılma özelliği Farsçanın etkisi sonucunda çekilmiş durumdadır. Burada {-p} ile sıralanan yapılar yerine, Farsçadan alınan mekanizmalar geliştirilmiştir. {-p}'li zarf-fiiller, Bocnurd ağzında yerini birbiri ardına sıralanmış basit ana cümlelere bırakmıştır. Ana cümleler, "u ~ yu" bağlayıcılarıyla veya bu bağlayıcı sözcükler olmadan sıralanmaktadır

Günbed Ağzından İki Masal ve Dil Özellikleri

Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi · 2015, Sayı 39 · Sayfa: 41-60
İran, tarih boyunca Türklerin yoğun olarak yaşadığı ve aynı zamanda yüzyıllarca yönetimi altında olduğu coğrafyalardan biri olmuştur. Bugün, İran'ın çeşitli bölgelerinde Azerbaycan Türkleri başta olmak üzere Kaşkaylar, Ebiverdiler, Sungurlar, Halaçlar, Kazaklar, Özbekler, Horasan Türkleri ve Türkmenler gibi Türk grupları yaşamaktadır. Türkmenler, İran'ın kuzeydoğusunda yer alan Türkmensahra bölgesinde yaşamaktadır. Türkmensahra bugün, İran'ın Gülistan eyaleti ile Kuzey Horasan eyaletinin kuzeyini kapsayan bölge ile Razavi Horasan eyaletinde yer almaktadır. Sözü edilen bölgelerde Türkmenlerin nüfusunun 1,5 ila 2 milyon arasında olduğu bildirilmektedir. Bu çalışmada, Günbed ağzından derlenen Oğlaklı Keçi ve Ecekecân adlı masallar ele alınmıştır. Çalışma çerçevesinde masallar, çeviri yazı alfabesiyle yazıya geçirilmiş ve aynı zamanda Türkiye Türkiye Türkçesine aktarılmıştır. Ayrıca, metinlerin dil özellikleri üzerinde durulmuştur.