2 sonuç bulundu
Uygulanan Filtreler
  • Son 10 yıl
  • Talip Doğan
  • Güney Azerbaycan Türkçesi
Yayınlayan Kurumlar
Yayın Yılı

GÜNEY AZERBAYCAN TÜRKÇESİ AĞIZLARINDA EK FİİLİN ÇEKİMİNDE OLUŞAN +(y)dX ~ +(y)mXş YAPILARI

Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi · 2023, Sayı 56 · Sayfa: 1-16 · DOI: 10.24155/tdk.2023.222
Tam Metin
Güney Azerbaycan Türkçesi ağızlarında +(y)dX ~ +(y)mXş yapıları, ünlüyle biten isimlere getirilmektedir. Ünlüyle biten isimlerin bazıları, Farsça -ῑ(ی) takılarından örneksemeyle gelişmiştir. Örneksemenin dayandığı -ῑ(ی) takıları ise kaynakları itibarıyla farklılık arz etmektedir. Güney Azerbaycan Türkçesi ağızlarında ünlüyle biten bu isimlerin bir kısmı, Farsçada belirli isimler ile belirsiz isimlerin sonunda kullanılan -ῑ(ی) takılarından örneksemeyle oluşmuştur: adamıydı (< *adamıyıdı < *adami idi < *adamῑ idi) ‘bir adam idi’ kelimesinde olduğu gibi. Ünlüyle biten bir kısım isimler, mastariyet ya’sı adıyla bilinen -ῑ(ی) takısından örneksemeyle ortaya çıkmıştır. Farsçanın mastariyet ya’sı, Türk dilinde +lXK isimden isim yapma ekinin işlevine denk gelmektedir. Güney Azerbaycan Türkçesi ağızlarında +lXK isimden isim yapma ekli isimlere -ῑ takısı, örnekseme yoluyla tekrar getirilmiştir. Bu gelişme cengelliyiymiş (< *cengelliyiyimiş < *cengelliyi imiş < *cengelligi imiş < *cengelῑ imiş) ‘ormanlık imiş’ kelimesinde görülebilir. +(y)dX ~ +(y)mXş yapıları ayrıca var ‘var’ ve yoḫ ‘yok’ kelimelerinin iyelik ekli biçimlerine eklenmiştir. Var ‘var’ ve yoḫ ‘yok’ kelimelerinin iyelik ekli biçimleri, Farsçanın söz dizimsel yapılarına dayanmaktadır. Bunun örneği varıydı (< *varıyıdı < *varı idi) ‘…+(s)X var idi’ kelimesiyle gösterilebilir. Bunlarla birlikte +(y)dX ~ +(y)mXş yapıları, nispet ya’sı olarak adlandırılan -ῑ(ی) takılı isimlere bağlanmıştır: zerdūşiymiş (< *zerdūşiyimiş < *zerdūşῑ imiş) ‘Zerdüştçü imiş.’ örneğinde de bu gelişme izlenebilir.

(GÜNEY AZERBAYCAN) URMİYE AĞZINDA FİİLLERİN BİRLEŞİK ÇEKİMİ VE -(y)(A)rdlA(r) BİÇİMİ

Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten · 2019, Sayı 67 · Sayfa: 215-230
Urmiye ağzının fiil birleşik çekimi, bağlı olduğu dil alanına, dil ilişkilerineve kendine özgü sistemine göre şekillenmiştir. Urmiye ağzındabirleşik kipli fiillerin hikâyesi ve rivayeti yer almaktadır. Görülengeçmiş zaman ve emir kipi hariç, bütün kiplerin hikâye birleşik çekimivardır. Rivayet birleşik çekimine sadece 3. şahıslarda rastlanmaktadır.Birleşik kipli fiillerin şartı ise Urmiye ağzında kalmamıştır. Bunun yerineFarsçadaki eş değerlerine benzer yapılar kullanılmaktadır.Urmiye ağzında yer alan -(y)(A)rdlA(r) biçimi, geniş zaman kipininhikâyesi için kullanılmaktadır. Bu biçim, heceleme işleyişi sonucundaoluşmuştur. Fiillere -(y)(A)rdIlAr biçimi getirildiğinde -dI ekinin bulunduğuaçık hecedeki /ı/ ~ /i/ ünlüleri düşmektedir. Geriye kalan -dunsuru ise hece kuramadığı için bir önceki heceye katılmaktadır. Ünlüylebiten tek heceli fiillerde -(y)(A)rd-lA(r); ünlüyle biten çok hecelifiillerde fiilin son hecesinin de alınmasıyla -(KV)rd-lA(r) şekillerindebir bölümlenme olmaktadır. Ünsüzle biten fiillerde ise fiilin son ünsüzününde heceye katılmasıyla -(K)Ard-lA(r) şeklinde bölümlenme olmaktadır.Bunun sonucunda da ünsüz-ünlü-ünsüz-ünsüz dizilişinde birhece meydana gelmektedir. Ortaya çıkan bu hece, kelimede vurguyu daüzerine almaktadır.