XIX. yüzyıl sonu ile XX. yüzyıl başları Osmanlı İmparatorluk tarihi açısından oldukça önemli gelişmelerin yaşandığı bir dönemdir. Bu dönemde yaşanılan bazı gelişmeler, yönetim disiplini, sosyal adalet ve askeri düzenin gerilemesine neden olmuştur. Bu duruma ilave olarak merkez-taşra koordinasyonun bozulması eşkıyalık hareketlerinin artmasına yol açmıştır. Böylece kısa zamanda Osmanlı taşrasında farklı temelli eşkıya hareketlerinin görüldüğü merkezler ortaya çıkmıştır. Tarihinde pek çok isyan hareketi barındıran Çorum'da bu merkezlerden biridir. XX. yüzyıl başlarındaki bazı gelişmelerden dolayı önem kazanan Çorum'da, önceleri bireysel temelli olarak ortaya çıkan Kör Dede'nin eşkıyalığı, zamanla idari, sosyo-ekonomik ve dini temeller edinmiştir. Dolayısıyla çalışmamızda dönem itibariyle oldukça sıkıntı içerisinde bulunan İmparatorluğun Kör Dede Çetesi ile mücadelesi başta olmak üzere, çetenin faaliyet gösterdiği bölgelerdeki halk, idareci ve askerlere dair pek çok anekdota rastlanılacaktır. Çalışmamız esasında mahalli bir çalışma olmasına rağmen Osmanlı taşrasında yaşanılanlara genel olarak ışık tutmaktadır. Bu nedenle özelde Çorum örneğinden hareketle Osmanlı taşrasına dair yeni bir pencere açılmıştır. Bu pencereden; Kör Dede, çerkezler, idareciler, askerler, Dedesli aşireti, Alevi-Türkmen taifesi, vergiden yılmış halk ile zalim tahsildarlar gibi gördüklerimiz esasında imparatorluk gerçeğinden başka bir şey değildir. Farklı olan sadece yer, zaman ve şahıslardır.

Bilindiği gibi, 1988 yılında bir proje ile başlattığımız yüzey araştırmaları ile tespit ettiğimiz Çorum İli'nin 50 km. güneydoğusunda bulunan Ortaköy'de; 1990 yılında kazı çalışmalarımız başlamış ve çok önemli bir Hitit kenti bilim dünyasında yerini almıştır. Bu bildiride, Ortaköy Hitit kentinin, çağındaki ismini açıklamak istiyorum. Bugüne kadar yapılan kazı çalışmaları ile, Hitit çağına ait büyük bir yapı kompleksi ortaya çıkarılmış ve bu yapıda çivi yazılı Hitit arşivine ait, şu anda sayıları 2500'ü geçen tablet ve tablet parçası bulunmuştur. Arşive ait tabletler ve fragmanlar bu monümental binanın üst kat yıkıntıları arasında ele geçmiştir. Bugüne kadar üç ayrı arşiv mekanına ulaşılmıştır. Tabletlerin çoğu çok ufak parçalar halindedir ve şimdiye kadar 550 adedi kazı çalışmaları sırasında olmak üzere 650 tablet parçası birleştirilmiştir.

Eser, 1994 yılında Çorum iline bağlı Alaca ilçesi sınırları içinde, Hititlerin başkenti Boğazköy (Hattuša)'ün 34 km. kuzeydoğusunda yer alan Alaca Höyük'de, Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü'nün izniyle, Çorum Müzesi Müdürlüğü'nün başkanlığında yapılan "Çevre Düzenlemesi ve Temizliği" çalışmalarında açığa çıkarılmıştır.

Çorum ve çevresi, Anadolu'nun İ.Ö. 5000-4000 yıllarına kadar uzanan eski yerleşme bölgelerinden biri olmaktadır. Boğazköy, Alacahöyük gibi Anadolu'nun tarihsel eski yerleşmelerinde yapılan çeşitli arkeolojik kazılarla, geçmiş uygarlıkların verilen gün ışığına çıkarken, günümüze kadar ulaşabilen çeşitli devirlerden gelen yapılar da önem kazanmaktadır. Hititlerden Romalılara dek uzanan egemenliklerden sonra, Bizansın yenilgisiyle de Türklerin eline geçen Çorum ve çevresi, bundan böyle Türkleşmeye başlar. Yazımız, tüm Çorum-il, ilçe ve köylerindeki -Türk eserlerinin tanıtılması ve Türk mimarisindeki yerinin belirtilerek, değerlendirilmesine yönelik geniş bir çalışmanın parçası olmaktadır. Biz burada, Çorum'un kuzeyinde bulunan Osmancık'daki Türk devri yapılarından bazılarını tanıtmaya çalışacağız.

1978 yılında Ferzant-Büget mezarlığı hakkında bilgi vermiştim. Bunlar birbirine yakın iki büyük köydür. O zaman bu bölgedeki Hitit mezarlıklarının kapladığı alanların büyük olmadığını yazmıştım. Mezarlıkların uygun yerlere, 40-60 mezardan oluşan gruplar halinde dağıldığı anlaşılmaktadır. Yeni araştırmalarım Ferzant'da olduğu gibi, Büget arazisinde de Hitit mezarlığının varlığını ortaya koymuştur. Mezarlardan sağlam olarak çıkarılan seramik, müzelere ve özel koleksiyonlara dağılmıştır. Maden, taş ve kemik eserler hakkında hiç bilgimiz yoktur. Ferzant, yeni adı Konaklı, Çorum'un 35 km. kuzeydoğusunda, Çorum-Merzifon-Samsun anayolunun 500 m. batısında, tabanı kalker olan yüksek sırta kurulmuş. Şosenin batısındaki bereketli ovayı kuzeyden ve batıdan kayalık tepeler, kayalık sırtlar çevirmektedir.

In 1978 I published some information on the cemetery at Ferzant-Büget. These are two large villages not far apart. I commented that the Hittite cemeteries in this area did not cover much ground. These cemeteries were located at convenient, scattered places in groups of some 40-60 tombs. My further inquiries revealed that there had been a Hittite cemetery at Büget, as there was at Ferzant. Whatever pottery emerged complete from the tombs was dispersed to museums and private collections. We know nothing about metal,stone or bone objects from the tombs. Ferzant, now named Konaklı, is 35 km. Northeast of Çorum Ca. 500 m. West of the main road Çorum-Merzifon-Samsun, it is set on a high limestone ridge. To the West of the road, a fertile plain is bordered on the North and West by rocky hills and ridges.