Ocak 1932 - Aralık 1934 arasında üç yıl gibi kısa bir süre yayımlanan Kadro dergisi, ancak "iktidara sözcü olma" görevini yerine getirebilmiş, bu görevin aksayıp iktidarın gücünü zedelemeye dönüşebileceği yerde ise işlevi sorgulanmaya başlanmış ve bir anlamda "öncü bir kadro" olmasına izin verilmemiş bir dergidir. Dolayısıyla Kadro'nun hem sosyalizm ve kapitalizm arasında bir "üçüncü yol" arayışı, hem de öncü olma "hevesi", bir ütopya olarak kalmıştır. Kadro'nun önemli isimlerinden Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun Ankara adlı romanı, büyük bir "inkılâp heyecanı"yla yayınına başlanan, ardından sessizce kapanan ve bir ütopyaya dönüşen Kadro'nun kurmaca bir ifadesi olarak okunabilir. Bu yazıda Kadro hareketinin iktidar ile ilişkisine değinilecek, ideolojik eğilimi tartışılacak ve hareketin öncü isimlerinden Yakup Kadri'nin Ankara romanında yer alan bazı fikir ve tartışmalar, bu hareket ekseninde okunacaktır.

Esaret ve bununla ilgili anlatı, hatırat ve yazışmalar dünyanın birçok yerinde gerek edebî gerekse tarihî açıdan daima dikkat celbeden konular arasında olagelmiştir. Türk tarihi açısından ele alındığında, Osmanlı Devleti'yle birlikte Akdeniz Havzası'nda yaşanagelen yoğun Müslüman-Hıristiyan çekişmelerinin sonucunda ortaya çıkan esaret, beraberinde birçok kişisel anı ve hatıratı da ortaya çıkarmıştır. Bu makalede Floransa'da esir tutulan bir Osmanlı Türkü ile Tunus'ta bulunan kardeşi arasında cereyan eden bir yazışma üzerinde durulacaktır. Söz konusu mektup, en azından şimdilik, en erken tarihli Türkçe mektuplara bir örnek gibi görünmektedir. Bu mektup sadece Osmanlı toplumunun eğitim seviyesi bakımından değil, ayrıca o döneme ilişkin bazı tarihî konular bakımından da önemli bilgiler sunmaktadır.

Bu yazıda Hilmi Yavuz'un "Çöl ve Ay" adlı şiirinin içerik ve dil açısından iki düzlemde incelenmesine çalışılacaktır. İlk düzlemde, Yavuz'un özellikle şiirde kullandığı "blue mo on" ifadesiyle dili merkezîleştirme çabası ortaya konacaktır. İkinci olarak, şiir içerik açısından incelendiğinde "çöl ve ay", "iki menzil", "bir menzilden ötekine geçmek", "ikiye ayrılmak", "blue mo on", "şakk-ı kamer" gibi sözcüklerin ikiliğe gönderimde bulunduğu gösterilecektir. Bahsedilen ikili oluş, şairin arada kaldığı bu dünyaya ait olanla öteki dünyaya ait olanı imlemesiyle tasavvufi bir anlam kazanır. Bu şekilde şiir, anlatıcının ikilikten/kesretten vahdete erme çabası olarak yorumlanacaktır.

20. yüzyılın sonlarında edebiyat dünyasında yerini alan kısa kısa [küçürek] öykü, öykünün bir alt türü olarak görülmektedir. Ancak, isimlendirilmesinde ve tanımlanmasında anlaşmazlıklara ve farklılıklara rastlanmaktadır. Küçürek öykünün modern hayatın hızının neden olduğu bir ihtiyaçla yazıldığı ve okur tarafından bu nedenle tercih edildiği gündeme gelmektedir. Bu makalede öncelikle tanım, adlandırma sorunları ve küçürek öykünün nasıl bir motivasyonla yazıldığı üzerinde durulmuştur. Daha sonra da küçürek öykünün özellikle şiir ile benzerliklerine ve problemli ilişkileri bağlamında ortaya çıkan sorunlara değinilmiştir.

Küçürek öykü kısa, öz ve damıtılmış niteliği ile her ne kadar günümüz insanının ihtiyacına binaen edebiyatta yerini alsa da, bu türün Türk kültüründeki ilk izlerine yüzyıllar öncesinde rastlanmaktadır. Bu bağlamda Mevlânâ'nın Mesnevî'sinin "küçürek öykü" tanımına oldukça paralel bir durum arz etmesi dikkat edilmesi gereken bir özelliktir.

Az sözle çok şeyin anlatıldığı, kısa, etkin ve şok uyarıların etkileyici bir biçimde kullanıldığı küçürek öyküler; sembolik, samimi ve içten söylemleri ile Mevlânâ'nın Mesnevî'sindeki mesellere yaklaşmaktadır. Felsefi söylem ve ucu açık nitelikli yapısıyla da Mevlânâ'nın mevcut eserine yaklaşım gösteren bu öykü çeşidinin, doğrudan mesaj iletme ve halkı eğitme yönünde bir iddiası olmadığı için Mesnevî'deki mesellerden bu küçük nitelikleriyle ayrı tutulabilmektedir. Fakat genel anlamda; olay kurgusu, sezdirme yöntemine başvurulması, örtük anlatımın bilinçli ve yoğun bir şekilde ele alınması, sembol ve imge tercihlerindeki orijinallik, Mevlânâ Mesnevî'sindeki meselleri küçürek öykülere yaklaştırmaktadır.

Netice itibariyle bugünün küçürek öyküsünün modern insanın dramı üzerine konumlandığı dikkate alınırsa, Mevlânâ Mesnevî'sindeki mesellerin de insani öze odaklandığını ve onun evrensel problematiği ile ilgilendiği görülebilmekte; zengin birikimi ve kültürel dokusu ile küçürek öyküye iyi, orijinal ve güzel bir model oluşturduğu düşüncesini güçlendirmektedir.

Her çağ, kendine uygun yeni edebî türlerin oluşumuna zemin hazırlar. Modern çağın ardından yaşanan hız ve teknoloji çağı da tüketime dayalı bir yaşam algısının benimsenmesine yol açtığı gibi bireylerin tüketim aracılığıyla görünür olmalarına neden olur. Tüketime ilişkin yaşam algısının edebiyata yansıması sözcüklerin daha aza indirgenip öykülerin daha derinlere ve metaforik anlamlara gizlenmesiyle gerçekleşir. İşte bu tür, Batı edebiyatında "short short story" olarak ortaya çıkarken, Türk edebiyatında Ramazan Korkmaz tarafından "küçürek öykü" biçiminde adlandırılmıştır. Bu alanda özellikle Ferit Edgü, türün Türk edebiyatında önemli temsilcilerinden biridir. Ferit Edgü'nün yanı sıra öykü ile uğraşan çağdaş öykücüler de bu türde eserler vermeye başlamışlardır.

Türk edebiyatında Mavera dergisi etrafında toplanıp Maveracılar olarak bilinen edebî topluluğun önemli öykücülerinden Rasim Özdenören de bu türe yakın öyküler yazmıştır. Özdenören bu eserleri "öykümsü" olarak adlandırmıştır. Onun öykümsülerinde temel hareket noktası yaşamda imkânsız görünenler üzerinedir. Bu makalede Özdenören'in İmkânsız Öyküler adlı kitabındaki öykülerin izlekleri üzerinde durulacaktır.

Küçürek öykü, edebiyatımızda yeni olmasına rağmen giderek gerek okur, gerekse de yazarlar nezdinde rağbet kazanmaya devam eden bir türdür. Türe gösterilen rağbet, özellikle ve doğal olarak yazarlar tarafından onun imkânlarının araştırılması, genişletilmesi anlamına da gelmektedir. Küçürek öykü, dünya literatüründe "flash fiction", "shortshort story", "sudden fiction", "yıldırım kurmaca" veya "hızlı kurgu" (fast fiction), "cılız kurgu" (skinny fiction), "mini kurgu", "çabuk kurgu" (quick fiction) ve "bir sigara içimi öyküler" (smoke-long stories) şeklinde tanımlanır. Türk edebiyatında ise küçürek öyküye karşılık olarak "çok kısa öykü", "minimal öykü", "öykücük", "kısa kısa öykü", "kıpkısa öykü", "kısa kurmaca" gibi tanımlamalar kullanılmıştır. (Korkmaz-Deveci 2011: 12) Küçürek öykü, anlatımda kelime tasarrufuna işaret eder. Günümüz Türk öykücülüğünün tanınmış isimlerinden biri olan Cemal Şakar'ın Hikâyât'ı, Kur'an kıssalarından ve âyetlerinden hareketle kaleme alınan küçürek öyküleri içeren bir eserdir. Şakar'ın bu çalışması küçürek öykü türü için yeni bir durumdur. Bu çalışmada Şakar'ın Hikâyât adlı eserinde yer alan ve arka planında Kur'an kıssaları bulunan küçürek öyküleri konu edilecektir.

Murathan Mungan, çağcıl bir mahkum algısındaki bireyin, yaşamın yabanı ve yabancısı olarak sürekli sınırlara çarpış ve hiçbiryerdeliğini fark edişini metinleştirir. Sınırlandırılmışlık ve parçalanmışlık karşısında mücadele içerisinde olan Mungan bireyleri, varoluşsal açıdan bunaltı ve varlık sıkıntısı yaşarlar. 80 küçürek öykünün yer aldığı Kibrit Çöpleri adlı yapıtında, verilmişlikler ile çatışma yaşayan, gündelik yaşamın gerçekleri karşısında çözülüşe maruz kalan bireyin arayışlarını anlatır. Mungan'ın bu metinlerinde birey için dünya, tutuklayan bir sürgün yeri hatta labirent halindedir.

Bu çalışmada, hızlı, kopuk, parçalanmış ve deneysel bir yolculuk şeklinde kurgulanan Mungan'ın küçürek öykülerindeki yansıtıcı ve yaratıcı imlemeler çözümlenecektir. Böylece normların baskısı veya yerleşik kuralların bağlayıcılığı ile kısıtlanan bireyin kendiliğini arayışına işaret edilecektir.

Öykünün özellikle küçürek öykünün sıkışan zaman ve an arasında kalan insan hâllerine yönelmesi, bu yüzyıl işlevselliğini önceleyen sürrealist, postmodern yapıyla doğrudan bağlantılıdır. Biçemlerin anlatmak yerine duyumsatmaya yönelik imge düzeninde öykü şiirin ortak yapılarına döner, dönüşür. Kısa öykü her biçimde şiiri ayakta tutan duygu tekrarlarını ara bir tür olmanın umarsızlığıyla kullanır. Sembolik dil ve yineleme bu duyuş metaforlarının asli unsurlarıdır. Yoğunlaşmış yapı içerisinde bilinçli boşluklar bırakılarak okuyucuya tuzaklar kurulur ve okurun etki alanı genişletilir. Kendince söyleme biçimleriyle öykülerini kuran Orhan Duru da benzer bir tavır sergilemiştir. Duru'nun kısa öykülerinde dönemin ve söylemin aklın aynasındaki tutuklu halleri, sembolik dilin ve tekrarların lirizminde hayat bulmuştur. Böylece küçürek öykü, şiiriyet taşıyan sosyal bir yapılanma tercihi olarak metni kendileştiren bir özgünlüğe kavuşmuştur.

Küçürek öykü ile şiir arasında çok yakın bir ilişki vardır. Türkiye'de şiirle kısa öykü arasındaki kan bağını vurgulayan ve yazdıklarıyla belgeleyen isimler arasında yakın dönem öykücüsü Necati Tosuner de bulunur. Yazar, "çok kısa öykü" diye adlandırdığı küçürek öykünün tanımımı yaparken "öykünün romandan çok şiire yakın durduğunun bir kanıtıdır" der. Bu düşünceyle örtüşen Tosuner'in kısa öyküleri, dize ve imge öykünmeleriyle açıklanabilecek özellikler gösterir. Gruplandırmak gerekirse, şiirin dizesine ve imgesine öykünür.

Bu makalede, Necati Tosuner'e ait kısa öykülerde şiirin dize ve imge ögeleri aranacak, seçilen metinler bu gruplandırma çevresinde incelenecektir. Özetle, Tosuner'in kısa öykülerinde şiirin ayak izleri sürülecektir.