Moğolistan coğrafyasında XIX. yüzyılın son çeyreğinde başlayan runik harfli yazıt keşifleri günümüze kadar kesintisiz devam etmektedir. Bu da Moğolistan’da hâlâ keşfedilmemiş birçok yazıt olduğunu kanıtlamaktadır. Yeni keşfedilen runik yazıtların tanıtılması dilbilimciler, halk bilimciler ve tarihçiler vb. bütün Türkologlar için son derece önemlidir. Yeni keşfedilen yazıtların tek bir kelimesi, tek bir karakteri dahi runik yazı ile işaretlenmiş eski Türk dilinin söz varlığı için yeni şeyler söylemeyi mümkün kılabilmektedir. Ayrıca keşfedilen bu yazıtlar eski Türk dili araştırmalarının yanında, tarihî ve kültürel araştırmalar için de değerli katkılar sağlamaktadır. 2022 yılı itibarıyla, Moğolistan’da toplam 101 farklı alanda 182 runik yazıt keşfedilmiştir. 2018 yılında, 2010-2017 yıllarında keşfedilen 21 adet runik yazıtın genel bir tanıtımı ile 13 adet küçük yazıtın (kaya yazıtı) ayrıntılı bilgileri tarafımızca araştırmacıların istifadesine sunulmuştu. Bu çalışmada 2018- 2021 yılları arasında Moğolistan’da keşfedilen 15 yeni yazıtın tanıtımı yapılacak; bu yazıtlarla ilgili çalışmalarla yazıtların mevcut durumları hakkında bilgiler verilecektir. 2022 yılında 4 civarında runik yazıtın keşfedildiğine dair ön bilgiler elde edilmiştir. Ancak bunlardan Dukhyn Buuts II ve İlteriş Kutlug Kağan yazıtı haricinde, bu yazıtlarla ilgili ilk araştırma ve anlamlandırmalar henüz yayımlanmamıştır. Ayrıca 2022 yılının sonuna kadar yeni yazıtların keşfedilmesi ve tescil edilmesi mümkün olduğundan bu çalışmaya 2022 yılı keşifleri dâhil edilmemiştir. Moğolistan coğrafyasında 2018 yılında beş, 2020 yılında dört, 2019 ve 2021 yıllarında ise üçer adet yazıt keşfedilmiştir. Bu yazıtların tümü kaya yazıtları kategorisine dâhildir. Yazıtlarla ilgili bilgileri paylaşmak ve yukarıda belirtilen yazıtlar için bir söz varlığı listesi oluşturmak bu çalışmanın iki ana hedefidir.

Türklerin Moğollarla tarihleri boyunca kader ortaklığı yaptıkları çok açık bir şekilde bilinmektedir. Orta Asya tarihinin henüz ilk devirlerinde büyük bir imparatorluk kuran Hunların zamanından başlayarak, MS 920 yılına kadar Türkler Moğollarla komşuluk hâlinde yaşadılar. Kim büyük devlet kurabildi ise diğerleri ona itaat etmek zorunda kaldı. 13. yüzyılda Cengiz Han önderliğinde gelişen Moğol Türk İmparatorluğu bu ilişkilerin zirvesini meydana getirdi. Bu makalede tarihte Göktürk diye adlandırdığımız Türk Kağanlığı devrinde Moğolistan coğrafyasında ve doğusunda yaşamış Türk ve Moğol kökenli boyların durumu ve karşılıklı ilişkileri değerlendirilecektir

Sınırlar içerisinde eski tarih ve kültür eserlerini bugüne kadar en iyi saklayarak koruyan ülkelerden biri Moğolistan'dır. Moğolistan'da bulunan ve dünyanın ilk harf yazılarının örneği olan runik yazılı metinler dünyaca ünlüdür. Bu metinler Orhun yazısı şeklinde adlandırılıp araştırıldıktan bu yana yüz yılı aşkın bir süre geçmiştir. Bu süre içerisinde runik yazılı metinlerin yeni örnekleri bulunmuş ve bulunan bu metinler dil, tarih, ve kültür açısından araştırılmıştır.

Moğolistan'daki eski Türk anıtlarının ortak incelenmesi ve korunması konusundaki söz antlaşması Türkiye Cumhurbaşkanı Sayın Süleyman Demirel'in Moğolistan'ı ziyareti sırasında sonuca bağlandı. Bu anlaşmaya dayanılarak, 8 Aralık 1996'da bir hükümet kararı alındı ve Moğolistan'daki Türk anıtlarının restorasyonu ve korunması başlıklı projeye başlandı. Bu projenin amacı Moğolistan'daki iyi bilinen eski Türk anıtlarının araştırılması ve restore edilmesidir.

Çok büyük tarihi değerleri olan Moğolistan'daki eski anıt ve yazıtlar ile onların bulundukları külliyeleri sadece araştırma ve inceleme malzemesi veya sahası olarak değil, tüm dünyaya ait kültür mirası olarak düşünmek kabullenmek ve buna göre korumak konusunda ortak çaba harcanması gerektiği kanaatinde olan bir yazıdır.

Hoyto Tamir 'dan Yeni Yazıtlar hakkında bilgi verilmiş ve bunların listelendirilmesi yapılmıştır.

Türk arkeolojik anıtları arasında taş heykellerin önemli bir yeri vardır. Bunlar, eski kabilelerin ve yerleşmelerin yerinin, tekrar yerleşmeleri, dini, kültürü, eğitimi, üretim artışı gibi korunacak ve incelenecek birçok konuyu temsil etmektedir. Bugün Moğolistan bölgesinde 500'ün üzerinde taş heykel bulunmuştur. Bunların %80'i Türk dönemine aittir. Kapsamlı bir araştırmasının bir.ok sebepten dolayı oldukça karmaşık olmasına karşın, ilk inceleme L.A.Evtyuhova'nın 1952'de yayımlanan Güney Sibirya ve Moğol Taş Heykelleri olmuştur. Bu çalışma, değişik bölgelerden toplanmış 23 taş heykel üzerindeki aksesuarların karşılaştırmalı bir incelemesidir.