Eski Uygurca yazmalar içinde önemli yere sahip olan Altun Yaruk Sudur'un bol kelime hazinesi ile Eski Uygurcanın söz varlığına sağladığı katkı tartışılmazdır. Sadece bu eserde rastlanan bazı söz ve ibareler bunu kanıtlamakta ve başlı başına bir inceleme konusu oluşturmaktadır. Bu makalede bir olası çım < *çımı isim kökünden türeyen çımılaş-/ çımşılaş-/ çımkılaş fiilleri ele alınacaktır. Bu yazıda ele alınan fiiller diğer kaynaklarda geçmediği için sözcüğün yapı ve anlam bilgisi Çağdaş Türk dillerinde yaşayan biçimleri ile karşılaştırılarak açıklığa kavuşturulabilir

Uygur Budizminin çeşitli kökleri vardır: İlk önce batıdan, Toharlardan, Maitreya Budizmi gelmiş ve ardından Uygurlar Çin Budizminin değişik ekolleriyle tanışmışlardır. Tarihî Śākyamuni Buddha uzun zamandır nirvāṇada olmasına rağmen, bu iki akımın merkezinde, canlıların kurtuluşu için çalışan bir Buddha yer alır. Belli ki Maitreya Budizminin, Buddha ve nirvāṇa kavramlarıyla ilgili bü- yük bir sıkıntısı yoktu. Bu mezhebin Budholojisi aslında, Pali yazmalarında anlatılan Budizmin ilk yüzyıllarının anlayışının "genişletilmiş" hâlidir1 . Bu ise Uygurların Çinliler vasıtasıyla öğrendiği Budizmden farklıdır. Bu Budizm metafizik spekülasyonla kendini belli eder ve nirvāṇa yani dinginliğe ulaş- ma ve canlıların hidayete ermesi için aktif olarak uğraşan Buddha fikirlerinin nasıl birbiriyle çelişmeyeceği sorusu, Çin Mahāyāna'sının büyük problemlerinden biridir. Orta Asya Budizminin son dönemine kadar (14. yy.)2 , bu konudaki tartışma Tibet ve Çin'de kesintisiz devam etmiş ve Uygur Budizmini etkilemiştir.Budistler arasındaki bu konuya değişik çözüm önerilerini özetleyen çalışmalar mevcuttur3 . Batı ilmi de bu konuyla ilgilenmiş ve Avrupa'da Lambert Schmithausen ve öğrencileri rehberlik etmiştir4 . Uyguroloji alanında Jens Wilkens Altun Yaruk'un üçüncü bölümünün edisyonuyla öncü olmuştur5 . Biz burada, Avrupalı ve Japon araştırmacıların tartışmaları ışığında, Uygur kaynaklarını Hint ve özellikle Çin kaynaklarıyla ilişkilendirmeye çalışacağız.

"Huá-yí-yì-yǔ" (華夷譯語), Míng (明) Hanedanı'nın (1368~1644) başlagıcından beri telif edilegelen Çince ve komşu dilleri arasındaki türlü lügatçelerin (ve tümce örneklerinin) genel bir adıdır. 2. ve 3. gruplardaki lügatçelerde Uygurca malzeme bulunmaktadır. 2. gruptaki lügatçelerin Çin harfli ve Uygur harfli olan nüshalar olmasına karşın 3. grupdaki lügatçeler ise sadece Çin harfli olan nüshalardır. 2. gruptaki lügatçelerde Uygurca sözcükler Uygur yazısı ile de yazıldığı için nispeten kolay tespit edilebilir ve okunabilir. 3. gruptaki lügatçelerde bulunan Uygurca malzemeyi işlemek için hem eski Uygurcadan hem de Çin yazısından anlamak gerekiyor.3. gruptaki lügatçelerde 15. yüzyıl Uygurcasının 820'den fazla sözcüğü bulunmaktadır. Böylece sadece Çin yazısıyla kaydedilmiş en zengin Türkçe malzeme konumundadır. Bu Uygurca malzemeyi işleyen sadece Masahiro Shōgaito ve YongSŏng Li'dir. Çok ayrıntılı bir çalışma yapmasına karşın Masahiro Shōgaito bazı sözcükleri ya yanlış okumuş ya da okuyamamıştır. Çin yazısında birbirine benzeyen harfler çok olduğu için elle istinsah edilirken yanlış aktarılan harfler az değildir, hatta Çince sözcüklerde bile böyledir. Buna göre, bir an önce mevcut olan 3. gruptaki bütün nüshaları ve kopyalarını bir araya getirerek herkesin kullanabileceği bir kitap halinde yayımlamak ve bütün nüshalara bakarak Uygurca sözcükleri doğru okumak gerekiyor

Hayvancılık geleneği asırlar boyu Kırgızlarda önemli bir yer tutmaktadır. Hayvancılık Kırgızlar için hem bir geçim kaynağı hem de kültürün bir parçası olmuştur. Kırgızistan'da hayvancılık geleneğinin devam ettirilmesiyle birlikte misafir ağırlama geleneğinde genellikle büyük veya küçük baş hayvan kesilmesi önemli yer tutmaktadır.Bu makalede, Kırgız Türkçesindeki koyun kemik isimleri, misafir ağırlama sırasındaki dağıtımı ve kemik isimleri etimolojik yönden incelenecektir. Bununla birlikte Kırgız Türkçesinin Batken şivesi, öbür Türk dilleriyle karşılaştırılacaktır

Sanskritçesi "Saddharmapuṇḍarīka-sūtra" olan Kuanşi im Pusar, Budist Uygur çeviri edebiyatına ait önemli bir eserin Çince aslına dayandırılarak yapılmış bir tercümesidir. Bu eserin tekrar ele alınmasının en önemli sebeplerinden biri Çince ile karşılaştırılarak farklılıkların ortaya konması, Uygurca metnin daha doğru anlaşılmasının sağlanmasıdır. Bu yazıda amaçlanan ise açıklamaya muhtaç kelime veya kelime grupları üzerinde ayrıntılı bir şekilde durmaktır. Amaç doğrultusunda kullandığımız yöntem, Çince metin ve açıklamalar üzerine daha fazla araştırma yapma gereğini de beraberinde getirmiştir. Bu sebeple metnin kimi batı dillerine ait çevirileri de taranmış ve aktarılma süreci içerisinde yol gösterici olmuştur

Uygur Manihaizmine ait daha evvel çeşitli araştırmacılarca yayımlanmış beş ayrı metin grubu burada bir kez de Moriyasu tarafından gözden geçirilmiş olarak yeniden yayımlanmaktadır. Kitapta öncelikle ele alınan metinlerden bir kısmının faksimilesi verilir, örneğin ilk metin Bögü Kağan'ın Mani rahipleriyle konuşmasını ele alır (Berlin'de bulunan U 73, U 72 metinleri ve başka metinler). Sonra sırasıyla beş farklı konuya ait metin ele alınır. Her metnin öncelikle ilk yayımları zikredilir. Daha sonra transkripsiyonlu metin ve Japonca çevirilerine yer verilir. Bunu notlar kısmı izler. Sonda da konuyla ilgili yayınlara yer verilen zengin bir kaynakça yer alır.

Dildeki alıntı sözcükler o dili kullanan milletin geçmişte iletişimde bulunduğu toplulukları gösterir. Bu bakımdan incelendiğinde Kıpçak sözlüklerindeki Moğolca alıntılar da Türk-Moğol ilişkisini yansıtması bakımından önem arz etmektedir. Türkçedeki Moğolca unsurlar zaman zaman incelenmiş olmasına rağmen Kıpçak sözlüklerindeki Moğolca alıntılar konusuna bir bütün olarak değinilmemiştir. Bu yazıda söz konusu eserlerdeki Moğolca olduğu düşünülen sözcükler üzerinde durulacaktır