Ağız araştırmaları; ölçünlü dilde var olmayan sözcüklerin tespiti, unutulmaya yüz tutmuş eski Türkçe sözcüklerin yeniden canlandırılması, ağız özelliklerinin derlendiği çevrenin tarihî ve etnik yapısı hakkında fikir yürütülebilmesi açısından önemli bir yere sahiptir. Bu makalede; Divanü Lügati't-Türk 'te yer alan, Çanakkale ili Çan ilçesinde aynı biçimde veya türevleriyle tespit edilen sözcükler, Derleme Sözlüğü'ndeki anlamlarıyla birlikte incelenmiştir. Çalışma, Derleme Sözlüğü'ne katkı sağlama amacının yanında derlenen sözcüklerin tarihî metinlerden tanıklanması ve değişim sürecinin açıklanmasına da hizmet etmektedir. Çan ağzından derlenen sözcükler; Türk dilinin el kitabı hükmünde olan Divanü Lügati't-Türk merkezde olarak, Kutadgu Bilig, Tarama Sözlüğü ve bazı tarihî dil metinlerinden alınan örnekler ile karşılaştırılmış ve değerlendirilmiştir

Dìvānu LuŞāti 't-turk, Ḥusayn oğlu Maḥmūd al-KāşŞarì [1008-1105] tarafından 1072 Ocak 25 Çarşamba - 1074 Şubat 10 Pazartesi tarihleri arasında yazılmış olan ve 1077 Ocak 9 Pazartesi günü halife al-MuḲtadì [1075-1094]'ye takdim edilmiş olan, hâlen İstanbul Fatih Millet Kütüphanesi Arabî 4189 numarada kayıtlı bulunan yazma bir eserdir. DLT üzerine, bulunuşundan bugüne değin, yerli ve yabancı araştırıcılar tarafından pek çok çalışma yapıldı. Bunlardan bir bölüğünü metnin günümüz dillerine (Türkçe, İngilizce) aktarılması oluşturmaktadır. Bu aktarmalardaki en önemli sorunlardan biri, Türkçe sözcüklerin seslik değerlerine ilişkin farklı değerlendirmelerin olmasıdır. Ben bu yazımda, DLT çevirilerinde farklı biçimlerde yorumlanmış olan bu tür kimi sözcüklerin ses değerlerine ilişkin bazı belirlemeler yapmaya çalışacağım

Yukarıdaki eser Prof Dr. Talât Tekin'in Orhon Yazıtları (1988) ve Tunyukuk Yazıtı (1994) adlı eserlerinin Yong-Sŏng Li tarafından Koreceye çevrilip Korece uzmanı Prof. Dr. Young-Il Kim'in yayımı için destek bulmasıyla ortaya çıkan iki çevirinin birleştirilmiş, yeniden düzenlenmiş, genişletilmiş şeklidir. Orhon Yazıtları (1988), 1993 yılında 고대 튀르크 비문의 연구 [Godä Türıkı Bimunıy Yəngu = Esk Türk Yazıtları Araştırmaları] başlığı ile, Tunyukuk Yazıtı (1994) ise 1996 yılında 고대 튀르크 비문의 연구(II) - 투뉴쿡 비 문 - [Godä Türıkı Bimunıy Yəngu (II) - Tunyukug Bimun - = Esk Türk Yazıtları Araştırmaları (II) Tunyukuk Yazıtı -] başlığını ile ile yayımlandı. Ancak 1993 yılındaki çeviride çevirenin notları çok azdır. 1996 yılındaki çeviride ise çevirenin belirttiğine göre hazırladığı notların ancak yarısı yer almaktadır

Bu makalede "idi oksuz" ve "bulun" kelimeleri incelenecektir. İlk kelimenin kökeni ve anlamı uzun yıllar çalışılmıştır ancak ikinci kelimenin kökeni konusunda neredeyse hiçbir fikre sahip değiliz. İlk olarak, Tonyukuk ve Bilge Kağan Yazıtları'nda sadece iki kez aynı durumu anlatmak için geçen "idi oksuz" kelimesinin oluşumunda yokluk belirten vurgulu yapının olduğu ve bunu doğrulayacak şekilde Çinceden eski Uygurcaya çevrilen çalışmalarda benzer kelimelerin bulunduğu açıklanacaktır. Daha sonra, "ok" kelimesinin esas anlamı - "idi oksuz" yapısının kök kelimesi -tarihsel çalışmalar, belgeler ve Türk dillerinden örnekler temelinde açıklanmaktadır. Son olarak, eski tarihsel çalışmalarla bağlantılı yorumlar esasında "idi oksuz" kelimesinin geçtiği iki yazıtta amacı ve anlamı açıklanacaktır.Bu makalede incelenen ikinci kelime ile ilgili çeşitli okumalar, ve bugüne kadar yürütülmüş çalışmalar konusunda kısa bir girişten sonra en eski tarihsel kaynaklarda, hatta dinî çalışmalarda geçtiği yerlerde kelimenin (savaş tutsağı anlamında) kaynağı araştırılarak kelimenin gerçek anlamı konusunda daha anlaşılır bir görüş geliştirme yönünde çalışma yürütülecektir

Altay teorisi, yani Korece dahil veya hariç Türkçe, Moğolca ve Mançu-Tunguzcanın akrabalığı hakkındaki teori bütün bilginlerce kabul görmüş değildir. Altay teorisine bakılmaksızın Türkçe malzeme Korelilerin eski çağ tarihini araştırırken yararlı olabilir.The first capital of the kingdom of Goguryeo, Kore Yarımadası'nın kuzey kısmıyla Mançurya'da yer alan bir eski çağ Kore kırallığı Goguryeo'nın [Goguryǝ] ilk başkenti Colbon (veya Holbon) idi. Colbon (veya Holbon) kelimesinin anlamı çağdaş Korece ile anlaşılmaz. Colbon biçimi bize Türkçe Çolpan 'Venüs' yıldız adını hatırlatır. Ama biz bu adların birbiriyle ilgili olduğundan emin değiliz.Bu yazımızda çağdaş Türk dillerinde (1) yıldız, (2) dolun ay, (3) Venüs, (4) Kutup Yıldızı, (5) Büyükayı, (6) Küçükayı, (7) Ülker, (8) kuyruklu yıldız ve (9) meteor/göktaşı için kullanılan kelimeleri işleyeceğiz. Biz terimlerin dil bilimsel tahliline odaklanacağız ve sadece gerektiğinde kültürel/tarihsel bağlama değineceğiz.Ana malzemeler, çeşitli sözlüklerdendir. Biz ASK REAL'in (The Altaic Society of Korea, Researches on the Endangered Altaic Languages) [ASK REAL (Kore Altay Derneği, Tehlike Altındaki Altay Dilleri Üzerine Araştırmalar] Türk dilleri ekibince yürütülen alan çalışmalarında elde edilen malzemeleri de kullanacağız

19. yüzyılın sonları 20. yüzyılın başlarında Uygur bölgesine yönelik arkeolojik keşifler sonucunda Almanya, İngiltere, Fransa, Rusya ve Japonya gibi birçok ülkenin araştırmacıları Çin'in kuzey batısında yer alan Dunhuang, Turfan, Kuça, Hotan gibi eski uygarlık merkezlerine defalarca kazılar gerçekleştirmişlerdir. Bu dönemde A. Grünwedel ve A. Le Coq önderliğindeki Almanheyeti, Edikut, Sengim, Murtuk, Bezeklik, Tuyuk ve Kuça şehirlerini kapsayan Uygur bölgesine dört arkeolojik kazı gerçekleştirmiş ve bu kazıların sonucunda da 24 farklı yazı ile 17 ayrı dile ait birçok eski metin, duvar resimleri, heykeller ele geçirilmiştir.Bunlar arasındaEski UygurTürkçesimetinlerinin sayısı önemli bir yer teşkil etmekte olup bu metinlerin sayısı on binlerle ifade edilebilmektedir. Şu an bu metinler Berlin Turfan Yazmaları Koleksiyonu'ndadır. 1960'lı yıllarından itibaren Almanya'daki bazı filologlar ve araştırmacılar çeşitli araştırma merkezlerindeki ve kütüphanelerdeki metinleri tasnif ederek on cildi aşan kataloglar hazırlamışlardır. Bu katalog çalışmaları şarkiyat, Orta Asya filoloji araştırmaları, özellikle Eski Uygur Türkçesi metin araştırmalarında önemli bir yere sahiptir.

Türklerin askerî teşkilatı en az Türkler kadar eskidir. Daha sonraki devirlerde başka milletler de bu sistemi kullanmış, geliştirmiş ve başka kültürlere de aktarmışlardır. Babür İmparatorluğu da bu sistemi kullanan Türk imparatorluklarındandır "Babürname" aracılığıyla Babür'ün ordusundaki pek çok askerî terim hakkında bilgi sahibi de olabiliyoruz. Bu terimler aynı zamanda birer dil malzemesidir. Bu dil verilerini, tarihî arka plan ve günümüz askerlik sistemleri ile karşılaştırmak, Türk askerî geleneğinin tarihteki seyir ve yansımalarının isabetli bir biçimde tetkik edilmesine yardımcı olacaktır

Ağızlar dilin ölçünlü hâline göre birbirinden farklı görünümde dil ögelerinin kullanımına müsait alanlardır. Bu durum aynı zamanda ilgili ağız yöresinin o dil için farklı seçenekleri de içinde saklayan birer kaynak durumunda olduğunu ortaya koymaktadır. Bu bağlamda Türkiye Türkçesi ağızları ölçünlü dilden az veya çok ayrılan çeşitli derecelerdeki dil ögelerini bünyelerinde barındırmaktadır. Doğu grubu ağızları içinde yer alan Kars ili ağızları da kullanım özelliği bakımından birbirinden farklı ve zengin örnekler sunabilecek dil unsurlarını içermektedir. Bunlardan biri de Türkçede ek fiilin olumsuz biçimi yapılırken yararlanılan "değil"in kullanımıyla ilgilidir. Bu çalışmada Ahmet Bican Ercilasun tarafından kaleme alınan Kars İli Ağızları adlı eserdeki toplam 97 metin taranarak "değil"in farklı söyleniş biçimleri Kars ilinin alt ağız gruplarına göre değerlendirilmeye çalışılacaktır