1121 sonuç bulundu
Uygulanan Filtreler
  • Türk Dil Kurumu
  • Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten
Yayınlayan Kurumlar
Yayın Yılı
Yazarlar
Anahtar Kelimeler

Türkmencede Sonu /-k/ ve /-ňk/ ile Biten Bazı Yansıma Sözcüklerin Sonuna Gelen Bir Ek Üzerinde İnceleme

Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten · 2013, Cilt 61, Sayı 2 · Sayfa: 167-182
Türkçede çağır-, çığır- gibi fiillerin, ça ve çı gibi yansıma sözcüklere isimden fiil yapan +KIr- ekinin getirilmesiyle ortaya çıktığı söylenir. Hâlbuki, eski Türkçe metinlerde, Türkmencede ve Anadolu ağızlarında bu isimler çīḳ ve çāk şeklinde vardır ve sonlarına getirilen +lIK ekiyle yeni isimler yapılır. Hatta günümüz Farsçasında bile 'feryat, çığlık' anlamında cîŞ sözcüğü var ve bu yansıma sözcüğü zädän yardımcı fiiliyle birlikte 'çığlık atmak' anlamındaki cîŞ zädän birleşik fiilini oluşturmuştur. Bu fiilin Eski Türkçedeki karşılığı çīḳ ur-'dur. Bu da fonetik değişimlerden sonra çığırolmuştur. Çāḳ, bāḳ, Şīḳ gibi başka yansıma sözcükler de benzer bir fonetik süreç sonunda çağır-, bağır- ve Şīğır- olmuşlardır. Değişme sürecinde ur- yardımcı fiili ekleşmiş ve genellikle sonu /k/ ya da /ŋk/ ile biten yanısma ifade eden isimden fiil yapan +Ir- ekine dönüşmüştür. Bu ek /k/ ya da /ƞk/ sesleriyle biten çāḳ, Şīḳ, hayḳ, sīḳ gibi yansıma isimlerin sonuna getirilerek çāğır-, Şīğır- 'yüksek sesle seslenmek, bağırımak', hayḳır- ve sīğır-'ıslık çalmak' gibi fiiller türetilir. Türkmencede bu isimlerin sonuna isimden isim yapan +lIk eki getirilerek çāḳılıḳ, 'davet', Şīḳılıḳ 'bağırtı, şamata', hayḳılıḳ 'haykırış' ve sīḳılıḳ 'ıslık' gibi kelimeler türetilmiştir. Türkmence 'süpürge' anlamındaki sübse

Tariat ve Xi’an (Karı Çor Tegin) Yazıtları Işığında sın ‘mezar’ Sözcüğü Üzerine

Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten · 2013, Cilt 61, Sayı 2 · Sayfa: 161-166
2012 yılının sonlarında Çin'deki Tang devrinin başkenti eski adıyla Chang'an, şimdiki adıyla Xi'an'de Çince uzun bir metin ile 17 satırdan oluşan runik harfli eski Türkçe kısa bir metin oyulu bir mezar taşı bulunmuş ve aynı şehirde bulunan Datangxishi Müzesinde korunmaya alınmıştır. Mezar taşının runik harfli bölümünün 12. satırında geçen sın 'mezar' sözcüğü runik harfli metinlerde ilk kez tanıklanmıştır. Bu mezar taşı sayesinde Tariat Yazıtı'nda geçtiği öne sürülen, ön ünlülü sinläg okunagelen sözcüğün sinläg olmadığı ortaya çıkmış olmaktadır. Çünkü Xi'an (Karı Çor Tegin) Yazıtı'nda geçen sın sözcüğü ön değil art ünlülüdür. Bu bildiride sın sözcüğünün hem eski Çincedeki durumu hem de Türkçenin farklı dönemlerindeki kullanımları üzerinde durulmuştur

Eski Türk Yazıtları ve Kazakçadaki Ortak Kelimeler

Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten · 2013, Cilt 61, Sayı 2 · Sayfa: 223-244
Makalede Orhun Yazıtları'nın söz varlığı incelenerek eski Türk yazıtları ile Kazakçadaki ortak kelimeler tespit edilmiştir. Çalışma neticesinde eski Türk yazıtları ile Kazakça arasında ortak 280'in üzerinde kelimenin bulunduğu ortaya çıkarılmıştır. Söz konusu kelimelerin çoğu aynı yapıda olan, sadece ses değişimine uğrayan kelimeler iken çok az bir kısmı (ubut/uyat "utanç, ayıp", yét-/jetekte- "yedmek, yedekte götürmek", yokad-/joğal- "yok olmak") aynı kökten olup farklı ek alan kelimelerdir. Ortak kelimelerin her iki dilde de genel olarak birebir aynı anlamda kullanıldığı görülmektedir. Bunun yanı sıra kimi kelimelerin (kıd- "öldürmek" = qiy"kesmek, biçmek", yabız "kötü, fena" = javız "acımasız, zalim") çağdaş Kazakçada eski anlamına yakın olarak kullanıldığı, kimi kelimelerin (arığ "temiz, saf" = aruv "güzel (kadın)", katun "hatun, hakanın eşi" = qatın "zevce, eş; kadın, karı", tonlug "elbiseli, giyimli" = tondı "kürklü") de anlam kayması, daralması ve genişlemesi gibi anlam değişikliğine uğradığı görülmektedir. Ayrıca aralarında uzak da olsa anlam ilişkisi bulunan apa, azman, eke, eren gibi biçim bakımından aynı olan kelimeler de mevcuttur

Çin Tuvalarının Folklorü

Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten · 2013, Cilt 61, Sayı 2 · Sayfa: 261-266
Bu bildiri Çin'de yaşayan Tuvaların folklor gelenekleri üzerine modern devir analizi mahiyetindedir. Bu araştırma 2010 ile 2014 yılları arasında Tuvaların yaşadıkları bölgelerden toplanan alan çalısması malzemelerine dayanmaktadır. Çin'de yaşayan Tuvaların folklor ürünleri gerçekten halkın millî geleneklerinden ibaret olup sadece sözlü kültür ortamında varlığını sürdürmeye devam etmektedir. Anıt niteliğindeki bu veriler, yaşayan türlerin aktarıldığı folklor bilgi ve beceriler, arkaik formlara ait izler taşımaktadır

Moğolcada Çeşitli Türkçe Kelimeler Üzerine

Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten · 2013, Cilt 61, Sayı 2 · Sayfa: 215-218
Moğolcada iki eş anlamlı kelimenin birleşmesinden meydana gelen pek çok aliterasyonlu kelime bulunmaktadır. Bu tür kelimeler, yani, eş anlamlı iki kelimenin birleşmesinden meydana gelen aliterasyonlu kelimeler ayrıntılı bir şekilde incelendiğinde Moğolcadaki kimi alıntı kelimeler daha iyi anlaşılabilir. Ancak Moğolcadaki aliterasyonlu kelimeleri analiz edip araştırırken bazı ilkeler belirlenmeli ve belirlenen bu ilkelere göre hareket edilmelidir. İşte bu çalışmada bu ilkeler ortaya konulmuş ve Moğolcadaki bazı aliterasyonlu kelimeler bu ilkelere dayanılarak analiz edilmiştir. Analiz edilen aliterasyonlu kelimeler arasında esen mendü, balta süke, öljei qutuɣ'u sayabiliriz

Şian’da Bulunan Bir Uygur Şehzadesine Ait Mezar Kitabesi

Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten · 2013, Cilt 61, Sayı 2 · Sayfa: 209-214
Nisan 2013'te Pekin'de düzenlenen bir sempozyum ile Çin'in eski başkenti Xi'an şehrinde bulunan Çince ve Runik harfli Türkçe bir mezar kitabesinin sunumu ve yorumu yapıldı. Bu iki dilli kısa kitabede genç yaşta bir hastalık sebebiyle hayata gözlerini yuman bir Uygur prensi dolayısıyla duyulan üzüntü belirtilir. Çince metin Uygurca metne göre daha uzundur. Ekteki kısa yazıda Çince metnin İngilizce çevirisi ile Runik harfli metnin transkripsiyonu, transliterasyonu ve İngilizce çevirisi yer alır. Ayrıca prensin muhtemel soyağacına yer verilir

Dört Cennet Arasında, Doğu ve Batı Arasında Ölüm ile İlgili Deneyimler,İdeolojiler ve Ritüeller

Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten · 2013, Cilt 61, Sayı 2 · Sayfa: 275-280
Dört Cennet Arasında, Doğu ve Batı Arasında Ölüm ile İlgili Deneyimler,İdeolojiler ve Ritüeller başlığını taşıyan bu çalışma Venedik'te 2013 yılındayayımlandı.Çalışmanın içeriği şöyledir:Giriş, Maria Pia Pedani (s. 7-17);Orta Asya Türk Budizminde ve Erken Dönem Türk İslamiyetinde Cehennemler, Jens Peter Laut (s. 18-37);"Her nefis ölümü tadacaktır": Müslüman Tanatolojisi (Ölüm Bilimi), Paolo Branca (s. 38-50)

Moğolcada sayin ve Türkçede sağ Kelimeleri Üzerine

Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten · 2013, Cilt 61, Sayı 2 · Sayfa: 219-222
Bu makalede yazar Moğol dillerindeki "sayin" ile Türk dillerindeki "sağ" kelimelerinin anlamsal ve fonetik açıdan yakınlığının bulunup bulunmadığını karşılaştırarak Moğol dillerinde kökü sayin olan, sayin, sayitur, sayid, sayiǰiraqu, Türk dillerinde ise kökü sağ olan sağ, sağlık, sağol, sağalmak gibi kelimeleri listelemiştir. Sonuç olarak, onların Türkçe ve Moğolcada ortak kelime olduklarını tetkik etmiştir

Dolgwǒrǒ Munbǒp

Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten · 2013, Cilt 61, Sayı 2 · Sayfa: 267-270
Bu kitap, Prof Dr. Talât Tekin'in Orhon Türkçesi Grameri (2000) adlı eserinin Kasım 2012 tarihinde yayımlanan Korece çevirisidir. Eserin ön ve arka kapağı Tariat (Terh) Yazıtı'nın batı yüzünün ilk beş satırının Runik harfli metni kullanılarak tasarlanmıştır.