Gerçekte divan yazınında oyun olmayan çok az şey vardır. Divan şairi, bir söz kuyumcusu gibi çalışır. Kendisinden önce gelip geçen şairlerin söylediklerini aynı manzumlarla fakat değişik bir biçimde, daha güçlü bir anlatımla, gereksiz sözlerden ayıklayarak vermektir önemli olan. Bunun yanında öz kadar, belki ondan daha da çok biçim önemlidir.

1976 Ağustos'unda Afganistan'a yaptığımız bir araştırma gezisi sırasında Avşarlardan da gereç derledik. Kabil'de yaşayan bu Avşarların genel yaşayışları üzerine genel bilgiyi "Türkistan Günlüğü" adlı yazımızın birinci bölümünde verdik. Bu yazımızda Avşar ağzından derlediğimiz gereçleri Türkoloji dünyasına sunarak değerlendirmek istiyoruz.

Bilindiği gibi, Türk dillerinde bağımlı morfemlerin genellikle yalnız sesbilimsel koşullara bağlı alomorfları vardır. Oysa, morfemlerin somut gerçekleşmesinin sesbilimsel çevreye göre önceden kestirilemediği durumlar, son derece az olmakla birlikte, betimleyicileri özel güçlüklerle karşı karşıya getirmektedir.

Bu yazının konusu "bileşik sözcük vurgusu" idi. Ancak "vurgu" , "yapı"dan soyutlanamayacağı için "yapı" ile "vurgu" arasında ne gibi bir ilişki bulunduğunu ortaya koymak zorunluluğu doğdu. Bu nedenle bileşik sözcük yapısına da değinmek gereğini duyduk.

Irk Bitig adlı eski Türk harfleriyle yazılmış küçük kitap, bilginlere, ilk kez çevriyazı ve çeviri olarak V. Thomsen tarafından sunulmuş, sonra aynı bilginin çalışmalarının toplandığı yapıtta yeniden yayımlanmıştır. Bu ikinci yayımda bir şey değiştirilmemiş, ancak notlara birkaç ekleme yapılmıştır.

Halilî, Fürkat-nâme adlı "tasavvufi ve hasbıhal" türünden mesnevisi ile edebiyatımızda tanınır. Âşık Çelebi bu mesnevinin halk arasında Divân-ı Halilî olarak anıldığını da söyler. Bu bir bakıma doğrudur, çünkü bu küçük mesnevinin içinde 31 tane şiir vardır.

Noch bis vor kurzem war von der Existenz einer besonderen türkischen Sprache in Chorasan nichts bekannt. In den europäischen Karten waren hier durchweg Türkmenen notiert.

XIV. yüzyılın sonlarında Farsçadan Türkçeye çevrilmiş olup, eldeki tek yazması XV. yüzyıldan kalma olan Marzubân-nâme üzerine Z. Korkmaz'dan önce S. Kleinmichel'in çalışmaları vardır. Korkmaz, kitabının "Eserden metin yayını" başlıklı bölümünde (80-82. s.) Kleinmichel'in yayımlanmış olan çalışmasını eleştirmekte, özellikle çevriyazı ve okuma yanlışları üzerinde durmaktadır.

Eski Türk yazıtları üzerine bugüne değin yapılmış olan çalışmaların ve metin yayınlarının yetersiz olduğunu kabul etmeliyiz. Bu yazıtlar üzerinde ilk çalışmaları yapanlar (V. Thomsen, W. Radloff, W. Bang vb.) konuyu büyük bir heyecanla ele alıp olağanüstü çaba göstererek birçok sorunu çözebilmişlerdi. Ancak XIX yüzyıl sonlarında Türkoloji araştırmaları daha başlangıç çağını yaşamaktaydı. Karşılaştırma malzemesi oldukça sınırlıydı, eski metinlerin çoğu ortaya konmamış olduğu gibi yaşayan Türk dillerinin sözlükleri de yeterli değildi. Bu yüzden eski Türk yazıtları üzerine yapılan ilk çalışmalarda çözülemeyen, ya da yanlış çözümle verilen birçok sorun kalmıştır. Daha sonra yazıtlarla uğraşanlar yer yer düzeltmeler yapabilmişler ve yeni öneriler getirebilmişlerse de eski çalışmalardaki kimi yanlışları düzeltememiş olduklarını görmekteyiz.

T. Gandjei Aprinçor Tigin adlı Uygur şairinin bir manzumesi hakkında yeni görüşler ileri sürüyor. Bu manzume bundan önce birkaç kez yayınlanmıştı. Eski Türk şiirinin yapısı hakkındaki birçok bilgilerimizi kendisine borçlu olduğumuz bilgin, adı geçen manzumedeki mısraların sıralanışı konusunda kendisinden önce yapılmış olan önerileri eleştirdikten sonra kendine anlayışına göre dörtlükler kuruyor. Bunu yaparken Aprinçor Tigin'in, her dörtlükte aabb biçiminde bir "dörtlük aliterasyonu" kullanmış olduğunu kabul ediyor ve bunun için de Türk edebiyatının türlü dönemlerinden deliller getiriyor. Bu suretle T. Gandjei, aaa biçimindeki üçlük sıralaması ile (bkz. R. R. Arat, Eski Türk Şiiri, s. 20) benim aaaa biçimindeki sıralamama karşı çıkıyor (bkz. aynı. g. makale, s.158 ve s.159, not 10)