Eski Türk yazıtları üzerine bugüne değin yapılmış olan çalışmaların ve metin yayınlarının yetersiz olduğunu kabul etmeliyiz. Bu yazıtlar üzerinde ilk çalışmaları yapanlar (V. Thomsen, W. Radloff, W. Bang vb.) konuyu büyük bir heyecanla ele alıp olağanüstü çaba göstererek birçok sorunu çözebilmişlerdi. Ancak XIX yüzyıl sonlarında Türkoloji araştırmaları daha başlangıç çağını yaşamaktaydı. Karşılaştırma malzemesi oldukça sınırlıydı, eski metinlerin çoğu ortaya konmamış olduğu gibi yaşayan Türk dillerinin sözlükleri de yeterli değildi. Bu yüzden eski Türk yazıtları üzerine yapılan ilk çalışmalarda çözülemeyen, ya da yanlış çözümle verilen birçok sorun kalmıştır. Daha sonra yazıtlarla uğraşanlar yer yer düzeltmeler yapabilmişler ve yeni öneriler getirebilmişlerse de eski çalışmalardaki kimi yanlışları düzeltememiş olduklarını görmekteyiz.

T. Gandjei Aprinçor Tigin adlı Uygur şairinin bir manzumesi hakkında yeni görüşler ileri sürüyor. Bu manzume bundan önce birkaç kez yayınlanmıştı. Eski Türk şiirinin yapısı hakkındaki birçok bilgilerimizi kendisine borçlu olduğumuz bilgin, adı geçen manzumedeki mısraların sıralanışı konusunda kendisinden önce yapılmış olan önerileri eleştirdikten sonra kendine anlayışına göre dörtlükler kuruyor. Bunu yaparken Aprinçor Tigin'in, her dörtlükte aabb biçiminde bir "dörtlük aliterasyonu" kullanmış olduğunu kabul ediyor ve bunun için de Türk edebiyatının türlü dönemlerinden deliller getiriyor. Bu suretle T. Gandjei, aaa biçimindeki üçlük sıralaması ile (bkz. R. R. Arat, Eski Türk Şiiri, s. 20) benim aaaa biçimindeki sıralamama karşı çıkıyor (bkz. aynı. g. makale, s.158 ve s.159, not 10)

Türk dilinin ve edebiyatının bugün için en eski yazılı belgeleri sayılan Köktürk metinleri ve bunlarla ilişkili olarak Uygur yazı dili üzerinde yıllardan beri, anlambilim ve leksikoloji açısından yaptığımız araştırmalarda Türk yazı dilinin yaşı üzerinde birtakım sonuçlara varmış, çeşitli yazılarımızda bu dilin VIII. yüzyıldan çok daha öncesine, belki iki-üç bin yıl daha gerilere götürülebileceğini gösteren gözlemlerimizi belirtmiştik. Son aylar içinde, bu yoldaki incelememizi derinleştirerek yeni örnekler elde etmiş, daha önce bulduğumuz bazı anlambilim ölçütlerini sağlamlaştırmaya, bunları yeni terimlerle formülleştirmeye çalışmış bulunuyoruz.

Türkoloji oldukça geç kurulmuş bir bilim dalı olduğundan, Anadolu ağızları üzerindeki araştırmalar pek erken başlamıştır denemez. İlk çalışmalar geçen yüzyılın ikinci yarısından sonraya düşer. Biz, eldeki yazıda Anadolu ağızları üzerindeki araştırmaların bugünkü durumunu gereğince yansıtabilmek için, konuyu 2. Dünya Savaşı'ndan sonraki gelişmelerle sınırlamak istiyoruz. Bundan önceki dönem için birkaç cümlelik bir özet vermeyi yeterli sayıyoruz. Ancak, inceleme dönemimize giren bazı yayınlar arasında kronolojik bir kopukluk doğmasını önlemek amacı ile de, hareket noktamızı 1940 yılına kadar indirmek gereği duyuyoruz.

Dilbilimde yoz-yorum işlemi şöyle tanımlanabilir: "Ulusçuluk, ırkçılık, dincilik ya da kültürcülük türünden duygusal düzenlere bağlı belli önyargıların, öznel ve tümden-gelimli bir biçimde kanıtlanabilmesi uğruna, insan dilinde gözlenen nesnelere, durumlara ya da olaylara değgin verilerden ancak elverişli olanlarının seçilip, bunlarda gözlenen aksak düzenliliklerin sözde bilimsel bir aşırı çabacılıkla genelleştirilerek, dil gerçeklerinin bilinçli olarak ya da bilgisizlik sonucunda çarpıtılmaları; ve ancak soyut bir gerçekliliği olan bu gibi zorlama değerlendirmelerin, dilbilim adına ortaya sürülüp topluma benimsettirilmeleri".

The situation dealt with in this article is quite different from of the other papers which I intend to write in this journal: Whereas the investigation of Khalaj and Khorasan Turkic (and to some degree even the classification of Tungus) is, so to say, new ground in Altaic linguistics, the reconstruction of PTu. (for abbreviations cf. chapter 1.8) is a well-ploughed field. However, since this is a sophisticated problem we continually find new ideas on the subject.

Tekirdağı'ında yaptığım bir konuşmada, arkadaşlarım Baha Dürder ve rahmetli Haydar Ediskun, kullandığım sıkılcım sözcüğünü, benim o sırada darda kalarak, kendi buluşum gibi aldılar. Bense, bunun, bizim evin günlük sözcüklerinden biri olduğunu, biraz da şaşırarak, onlara anlatmağa çalıştım.

Burada tanıtılacak olan Sogutça yazıt ilk olarak S. G. Klyaştornıy ve V. A. Livşits tarafından, Semerkand şehrinin kuruluşunun 2500. Yıldönümü dolayısıyla yayınlanmış olup türlü konulardaki araştırmaları içine alan Stranı i narodı vostoka (Moskova 1971) adlı eserde "Sogdiyskaya nadpis" iz Buguta " ("Bugut'ta bulunan Sogutça yazıt", s. 121-146) başlıklı bir makaleyle bilim dünyasına sunulmuş, aynı yazarlar Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae dergisinin 26. Cildinde (1972) bu makaleyi İngilizce ve yeniden gözden geçirilmiş olarak bir daha yayınlamışlardır.

İlk yayınından beri (1914) Türkologları türlü yönleriyle ilgilendirmiş olan, "iyi yürekli - kötü yürekli" (Kalyanamkara - Papamkara) adlı budist hikâyesinin bu Uygurca metni, J. R. Hamilton tarafından en ince ayrıntılarına varıncaya değin, modern baskı tekniğinin en güzel örneğini veren bu ciltte yeni baştan ele alınmıştır.