Bulgaristan, Türkiye'nin komşusu olan bağımsız bir devlettir. Bulgaristan'daki Türk varlığı MÖ 700 yıllarına kadar inen bir tarihe sahiptir. Bulgaristan Türk Edebiyatı dediğimizde ise Osmanlı Devleti Dönemi'nden günümüze kadar geçen zaman dilimindeki Türkçe edebiyat akla gelmektedir. İslâm Beytullah Erdi, Bulgaristan Çağdaş Türk Edebiyatı'nın bir yazarıdır. 1940 yılında Bulgaristan'da dünyaya gelmiş 2014 yılında da Türkiye'de vefat etmiştir. Bulgaristan'da İslâm Beytullov imzasını kullandı. Türkiye'de ve Türk dünyasında o İslâm Beytullah Erdi olarak tanınmaktadır. Bulgaristan'da gazeteci kimliğiyle tanınan yazar, Bulgaristan'da Jirkov döneminde Türklere karşı yapılan insan hakları ihlalleri karşısında sesini yükseltmiş ve hapse atılmıştır. 1989'da sınır dışı edilince de Türkiye'ye gelmiş vatandaşlık almıştır. İslâm Beytullah Erdi, gazete yazıları dışında roman, hikâye ve gezi yazılarıyla Bulgaristan Çağdaş Türk Edebiyatı'nda adı öne çıkan yazarlardan biri olmuştur. Biz bu yazımızda, Bulgaristan'daki Türk edebiyatı varlığına ve onun temsilcilerinden biri olan İslâm Beytullah Erdi'nin hayatı, sanatı ve eserleri üzerinde durduk.

Yazar ve şairler için hazır söz hazinelerinden olan atasözleri, atalarımızın uzun deneyimler sonucu ulaştıkları hükümleri aktaran kalıplaşmış ve anonimleşmiş özlü sözlerdir. Dilin bu güçlü vasıtası, Eski Türkçeden başlayarak günümüze kadar Türkçenin değişik devrelerindeki eserlerde kullanılmıştır. Bu makalede, "Divân-ı Hikmet"teki şiirler incelenerek Hoca Ahmet Yesevi'nin şiirlerinde atasözlerine nasıl yer verdiği gösterilecektir. Örneğin aşağıdaki hikmette "Er ol, er olmazsan kara yer ol." atasözü söylenmiştir: kul hace ahmed er bolmasang ölgen yahşi kızıl yüzüng kara yerde solgan yahşitofrak-sıfat yer astıda bolgan yahşi zâtı ulug hacem sıgınıp keldim sanga (Bice, Hik. 6, s. 15) Yusuf Azmun, 1994'te İstanbul'da yayımladığı "Divan-ı Hikmet"te farklı olarak esas alınan yazmadaki hikmetleri İngilizceye çevirmiştir. Özette bu çeviriler kullanılmıştır. Sonuç olarak, makalede, Hoca Ahmet Yesevi'nin hikmetlerindeki atasözleri (Yusuf Azmun, Kemal Eraslan, Hayati Bice'nin yayınları göz önünde bulundurularak) varlığı tespit edilecek, bu atasözlerinin kullanılış özellikleri ve bir üslup göstergesi olarak hikmetlerdeki yeri incelenecektir

"Süheyl ü Nevbahâr" Türk dili ve edebiyatının önemli mesnevilerinden/metinlerinden biridir. Altı bin beyte yaklaşan hacimli bir eser olan bu mesnevi, zengin kelime deyim vb. dil malzemesi içerdiğinden araştırmacıların ilgi odağı olmuş bir metindir. Tarihî metinler dilin gelişimine ve dil içindeki değişimlere önemli derecede ışık tutar. Bu metinler dilin kelimelerine, deyimlerine, atasözlerine, söz kalıplarına tanıklık eder. Dilin tarihte bıraktığı ögelerin ve onların yerine kullanıma giren yeni ögelerin, yani dil içi gelişimin nasıl sürdüğünü tarihî metinler gösterir. Aynı şekilde tarihî ve edebî metinlerde dilin farklı dönemleri içerisinde kullanılmış olan ses ve şekil özelliklerini, hatta ağız özelliklerini tespit etmek mümkün olabilir. İşte bu makalede "Süheyl ü Nevbahâr" metni üzerinde yapmakta olduğumuz yeni okuma çalışmaları sürerken tespit ettiğimiz +A degir / degmez söz kalıbı üzerinde durulmaktadır. Bu söz kalıbı ile ilgili olarak ayrıca birbiriyle karıştırılmış ve yanlış anlam verilmiş olan deg-, degür- fiillerinin örnekleri üzerinde de durularak açıklamalar yapılmaktadır.

Azerbaycan'dan da AMEA (Azerbaycan Millî İlimler Akademisi) Folklor Enstitüsünün "Molla Nesreddin" konusuna el atıp her zaman eksikliğini hissettiğimiz bir fıkra külliyatı yayımladığını gördük: Molla Nesreddin Letifeleri, haz. Doç. Dr. Sönmez Abbaslı, Bakü 2018, 376 s., AMEA Folklor Enstitüsü Yayını. Azerbaycan'da Nasreddin Hoca, Molla Nesreddin olarak biliniyor. Kitabı baskıya hazırlayan Doç. Dr. Sönmez Abbaslı, Azerbaycan'ın tanınmış halk bilimcilerinden rahmetli Prof. Dr. İsrafil Abbaslı'nın (1938-2013) kızı olup babasının yolunda başarıyla yürüyor. Çalışmayı inceleyip düzeltme ve eklemeleri yapan, yayımlanması için olumlu rapor veren bilim insanları ise Akademik Muhtar Kâzımoğlu (Folklor Enstitüsü Müdürü), Elekber Abbasov, Doç. Dr. Serhan Haveri, Doç. Dr. Hikmet Quliyev, Doç. Dr. Sefa Qarayev, Doç. Dr. Şakir Albalıyev ve Qumru Şehriyar. Ressam Soltan Soltanlı, 48 sayfa tutan renkli resimleriyle fıkraları canlandırmış, eseri daha değerli hâle getirmiş.

Türkiye edebiyatının 20. asrında Haşim'de şiirsel bir niteliğe kavuşan 'göl' teması, Kırgız Türklerinin şiirlerinde de, kutsallığı ve uçsuz bucaksız duruşuyla Isıkköl, özel bir yerde değerlendirilmiştir. Kırgız şairleri Isıkköl'ü kendileri için bir ilham kaynağı olarak görmüşler, ruhlarını dinlendirmek için Isıkköl'ün Alatoo'ya yaslanmış serin sularının dinginliğine sığınmışlardır. Türkiye edebiyatının büyük şairlerini cezbeden 'göl' teması, Kırgız şairlerinin büyüklerinin de muhayyilelerini genişletmiştir. İşte bu şairlerden biri de modern Kırgız şiirinin en büyük isimlerinden biri olan Alıkul Osmonov'dur. Bu çalışmada, Türkiye edebiyatının 'göl şairi' diyebileceğimiz Ahmet Haşim ile Kırgız edebiyatının 'Isıkköl' âşığı Alıkul Osmonov'un şiirlerindeki 'göl' temaları mukayese edilecektir.

Gürcistan'daki Azerbaycan (Borçalı, Karapapak) Türklerinin edebiyat geleneklerinde şiir, geleneksel olarak ziyadesiyle yaygın ve özgün olsa da, edebî nesir, drama- tiyatro yazarlığı yeni ve sayıca mahdut türlerdir. Bu türlerdeki eserler bu muhitte esasen 20. yüzyıl başlarında görülür. Bölge edebiyat temsilcileri arasında çoğunluğu âşıklar, saz şairleri bulunmasına rağmen, yazarlar, dramaturglar, gazeteciler sayıca nispeten azdır. Söz konusu muhitin gelişiminde nesir-düzyazı biçiminde edebiyat eserleri de önem arz etmektedir. Buradan hareketle, sunulan makalede Gürcistan Türkçe edebiyat geleneklerinin ilk dönemlerinde -Sovyetler öncesi- ortaya çıkmış hikâye türündeki yapıtlar tanıtılmaktadır ve bu hikâyeler didaktik-eğitici, toplumsal, aile-geçim konuları açısından incelenmektedir.

Balkan Türk edebiyatının önemli şair ve yazarlarından, yayımcı Osman R. Baymak yakalandığı amansız hastalık sonucu 13 Eylül 2018 Perşembe günü ikamet ettiği Kosova'nın Prizren şehrinde hayata gözlerini yumdu. 13 Mayıs 1954 tarihinde Kosova'nın Prizren şehrinde doğdu. Babası Recep Bey, annesi ise Kevser Hanım'dır. Annesi hâlen yaşamaktadır. İlkokul, ortaokul ve liseyi Prizren'de bitirdi (1972). Yükseköğrenimini Priştine'de tamamladı. Baymak'ın Balkanlar'da Tükçenin yaşatılmasına hizmeti iki yönlü olmuştur. Bir yandan edebî ürün üretirken bir yandan da gazete, dergi yayımlayarak, editörlük yaparak yeni yazarların yetişmesine imkân hazırlamıştır. Balkan adlı haftalık siyasi gazetenin sahibi ve yazı işleri müdürüydü. 1994 yılında yayımlamaya başladığı Bay (Balkan Aydınları ve Yazarları) dergisi, kısa sürede Balkanlar'ın en çok okunan kültür ve sanat dergilerinden biri hâline geldi. Kurucusu ve başkanı olduğu Balkan Aydınları ve Yazarları Birliğinin yayın organıydı. Bay sadece bir dergi değildi. "Bay Yayınları" adı etrafında yüze yakın kitabın da yayımlanmasına yol açtı. Bay dergisine kısa süre sonra İnci çocuk dergisi ve Dost gençlik dergisi kardeş geldi. Böylece, Baymak dergilerini üçlemiş oldu.

Türkiye'de yayımlanmış Nasreddin Hoca araştırmaları içinde iki kitabın özel bir önemi vardır. Bu kitaplardan birincisi Nasreddin Hoca hakkında dünyada yapılmış araştırmaları, yayınları, iddiaları bir araya getirerek değerlendirmesiyle tanınmıştır, bir el kitabı niteliğindedir. İkincisi ise bütün Nasreddin Hoca fıkralarını yazma, basma bütün kaynakları tarayıp topluca bilim dünyasının hizmetine sunma yönüyle ön plana çıkmıştır. Bu alanda kitap, makale, bildiri yazacakların bu yayınları görmeden kalemi ellerine almaları mümkün değildir, denebilir. Söz konusu eserler, kitaplar şunlardır: Nasreddin Hoca (2014), haz. Saim Sakaoğlu, Ali Berat Alptekin, 2. bs., Ankara, 328 s., AKM Yayınları, 442. Kitabın genişletilmiş üçüncü baskısı Haziran 2018 ayında Akşehir Belediye Başkanlığınca yapılmıştır. Sakaoğlu Saim-Alptekin, Ali Berat (2018), 3. bs., Akşehir-Konya, 422 s., Akşehir Belediyesi Kültür Yayınları. Nasreddin Hoca ve 1616 Fıkrası (2018), haz. Mustafa Duman, 2. bs., İstanbul, 740 s., Everest Yayınları, 1739.

Türk dünyasından derlenen haberler.

Kazakistan Cumhuriyeti'nin Almatı şehrinde bulunan Abay Kazak Millî Eğitim Üniversitesinin 90. kuruluş yıl dönümü çeşitli faaliyetlerle kutlandı.