Yukarıda, aslından kelime kelime çevirerek verdiğimiz eserin Rusça adı o kadar kısa yazılmış ki, yalnız kapağına bakmakla konusunu açık olarak anlamak mümkün değildir. Ancak eseri açıp ilk sayfasından birkaç cümle okuduktan sonra bunun "Eurasia"da yaşamış halkların bin yıllık tarihi ile ilgili olduğunu görüyoruz. Bu yüzden kitabın adı Azerbaycan şivesine: "Hazar etrafı halkların bin yıllık tarihi" diye açıklanarak çevrilmiş bulunmaktadır (s. 309).

Çin kaynakları, özellikle 'Sülâle Yıllıkları', İmparatorluğun Batı'ya açılma politikasının nasıl başladığı ve ne şekilde geliştiği hususunu, "Hsi Yü" veyahut 'Batı memleketleri' bölümünde zaman zaman ayrıntıya inerek anlatmışlardır. Bu ilk bilgiler, büyük ölçüde, ünlü Çin elçisi Chang Ch'ien'in raporlarına dayandırılarak Sse Ma-Chien tarafından yazılan Shıh Chih de bulunmaktadır. Daha sonra yine Han dönemini anlatan Han Shu ve Hou Han Shu gibi resmi tarihlerin Hsi Yü bölümleri, Shıh Chih örnek alınarak yazılmıştır. Ancak bu kaynakların değişik zaman ve kişiler tarafından yazılmış olmaları bazı farklılıkların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Dönem üzerinde herhangi bir çalışma yapılırken, bilgilerin doğruluğu açısından sözünü ettiğimiz hususa dikkat etmemiz lâzımdır.

Ele geçmiş pek çok mukavele ve Hammurabi kanununda yer almış, şahsi malların korunması hakkındaki çeşitli hükümler, Eski Babil devrinde özel mülkiyet sınırının önceki devirlere nisbetle oldukça geniş olduğunu göstermektedir. Böyle olmakla beraber, gerek kanunun timarla ilgili maddeleri, gerekse Larsa arşivinde bulunmuş bir grup idari mektup, ülkenin işlenebilir topraklarının büyük bir kısmının devlete âit olduğunu düşündürmektedir. Yukarıdaki kayıtlara göre, saray, arazisini, mülkiyet hakkını elinde tutmak şartı ile, bazı isimler altında birtakım sivil veya resmi kimselere ya bir hizmet veya kira karşılığı devretmekte idi. Bu durum Eski Babil toprak rejiminin esasını teşkil etmektedir.

The editor of these almost sensational inscriptions has been unanimously praised for his conscientious, thoroughgoing, and in many ways exemplary presentation, and for the rigorous and well organized commentaries. But a recognition due to an excellent work meritoriously executed does not obviate the necessity of further study and discussion. The purpose of the present undertaking is a reassessment of certain aspects of the original edition, a critical evaluation of the restorations already proposed, and on various parts of the texts proposing a number of my own instead. In other words my aim is essentially to produce a reasoned and more or less settled contribution, partaking of the character of a comprehensive new edition. Since the texts themselves are rather too long to be displayed in integro it will be necessary to peruse these pages with the original publication constantly before the reader's eyes.

Bu yazımızda, devlet adamı ve kumandan Fatih Sultan Mehmed'in araştırıcılarca işlenmemiş reformcu yönünü ele alacağız. Zira, menşei nereden gelirse gelsin benimsediği bir imparatorluk idesini gerçekleştirmek yolunda tüm hayatını ve enerjisini harcamış, cihan hakimiyetini gerçekleştirememişse de cihanşümul Osmanlı İmparatorluğu'nu kurmayı başarmış, Fatih'in bu yönü bugüne dek gerçek anlamda ele alınıp işlenmemiştir. Çünkü, onun bizce en ilginç yanı Osmanlı Devlet düzenine getirdiği yeniliktir. Ancak, burada esas konumuza girmeden önce kısa da olsa İstanbul'un alınmasının nedenleri ve benimsediği cihanşümul hakimiyet fikrinin oluşumuna bir bakış yapmanın yerinde olacağı kanısındayız.

Tarih ilminin konusu, zaman içinde insan olduğuna göre, insanın bütün faaliyetlerine esas olan düşünce, yaşayış tarzı, inanç sistemi, kültürel değerleri, üretim ve tüketim biçimleri, kısaca maddi ve manevi unsurları, bu unsurların kaynağı, gelişmesi ve sonuçları, tarihin de konusunu teşkil eder. Böylece tarihi, sadece bir takım siyasi ve askeri zaferler yekünü veya sülâle tarihleri olarak ele almak, tarihin hakiki manası ve mahiyeti ile bağdaşmaz. Bu haliyle tarih, ne "faydalanılan" ve ne de "ders alınması gereken bir ilim" olmaktan çıkar. O halde," "faydacı" ve "ders alınması gereken tarih", bir "bütün" olarak telâkki edilen tarihtir.

Kültepe kazılarında ele geçmiş olan 15.000 civarındaki tabletten pek azında ev satışından bahsedilmektedir. Büyük çoğunlukla ticarî muhtevalı olan vesikalardan ekonomik faaliyet ve ticarî canlılık hakkında edinilen intibaya göre, bu tür metinlerin daha fazla ele geçmesi beklenirdi. Üstelik, arsa-arazi satışına veya fiatına dâir ancak 1-2 metnin bulunması ve tarla satışına ilişkin vesika ele geçmemesi, C. Günbattı'nın belirttiği gibi, şaşırtıcı olmakla beraber, Anadolu'da şahsî mülkiyetin sınırlı tutulduğu şeklinde değerlendirilmemelidir. Bu durumu yerli halkın iktisadî gücüne ve ticarî hayatın müessir kimseleri olan Asurluların, Anadolu'da bulunma sebeplerine bağlamak kabildir. Asurlularda, Anadolu'ya alış veriş yapmak için geldikleri ve zamanı dolduğunda memleketlerine geri dönecekleri düşüncesinin hâkim olduğunu ve onların bu sebepten dolayı gayr-ı menkullere yatırım yapmadıklarını söyleyebiliriz. Ancak, bu insanların hiç olmazsa yaşayacakları bir evlerinin bulunması ve bazılarının iş durumları dolayısıyla taşınmaz mallarla ilgilenmesi gayet tabiîdir. Bu durumun yeni bir tesbiti olmak üzere, bu incelememizde 6 adet ev satış belgesi ve bunlara ek olarak tarla satışı veyâ kiralanması ile ilgili 1 metinle beraber toplam 7 adet vesikanın tamamının kopya, transkripsiyon, tercüme ve açıklamalarını, ayrıca, ev satışı veyâ fiatı hakkında dolaylı bilgi veren 7 adet vesikanın ise tamamen ya da kısmen transkripsiyon ve tercümelerini aktaracağız. Ek olarak arsa-arazi satışına veyâ fiatına dâir dolaylı bilgi veren 1 metinden de pasajlar alarak taşınmaz mallarla ilgili yeni örneklerimizi sunmuş olacağız.

Bağdat Paktı diye anılan "Karşılıklı İşbirliği Andlaşması" (Treaty of Mutual Cooperation) Türkiye ile Irak arasında 24 Şubat 1955'de Bağdat'ta imzalanmıştır. İkinci Dünya Savaşından sonra Sovyetler Birliğinin Ortadoğu'da yaratabileceği tehlikeyi karşılamak üzere bir bölgesel savunma paktı yapılması için, 1947 yılından başlayarak, önce İngiltere kimi temaslar yapmıştı. Daha sonra İngiltere, ABD, Fransa ve Türkiye sorunu birlikte ele almışlardı. Böyle bir örgüte bu dört devletin yanı sıra, İran, Pakistan ve, başta Mısır olmak üzere, bölgedeki başlıca Arap devletlerinin de katılması öngörülüyordu. Ne var ki, Filistin'de 1948'de İsrail devleti ortaya çıkınca Arap devletleri asıl tehlikeyi orada görüyor, Israil'in kurulmasını destekleyen ABD ve eski mandater devletler İngiltere ile Fransa'ya güven duymuyordu. Ayrıca, Mısır Süveyş Kanalı bölgesindeki İngiliz kuvvetleri geri çekilmedikçe İngiltere ile herhangi bir siyasal işbirliğine girmek istemiyordu.

"İçindekiler" ve "Giriş" dışında, metin kısmı 95, "Kronoloji", "Bibliyografya" ve "Dizin" ile birlikte 117 sayfadan oluşan "Atatürk, İmparatorluktan Milli Devlete" adlı kitabın tanıtımının yapılmasında izlenen yöntemi birkaç cümle ile belirtiyoruz: Her bölüm ele alınarak alıntı yapılan kitapların tesbiti, cümle bozukluklarının saptanması, var olan kronoloji ve bilgi hatalarının gösterilmesinin yanısıra, bölümde anlatılmak istenen düşüncelerin ne ölçüde verilmiş olduğunun belirlenmesi anlatılmaya çalışılmıştır. Ayrıca "Bibliyografya" kısmı ele alınarak değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu arada böyle oldukça geniş, kapsamlı ve "iddialı" sayılabilecek bir konunun değerlendirilmesi sırasında nasıl bir yaklaşımın benimsenmesi gerektiğine çalışılmıştır.

I. Dünya Savaşı'nın önemli cephelerinden birisini oluşturan Çanakkale Muharebeleri, askeri ve stratejik açıdan olduğu kadar, uluslararası diplomasinin çeşitli oyunlarına sahne oluşuyla da önem taşır. Aradan geçen 75 yıla karşılık günümüzde savaşların bu yönüyle ilgili bilimsel araştırma ve yayınların yapılması bunu göstermektedir. Bu açıdan ele alındığında, Çanakkale Muharebeleri'nin genelde pek bilinmeyen ilginç bir yönü de, İsrail Devleti'nin kuruluşuna varan uluslararası siyasal-hukuksal gelişmeler içinde büyük önem taşıyan ve Yahudi Ulusu'na Filistin'de bir yurt verilmesi ifadesinin ilk kez yer aldığı 1917 Balfour Bildirgesi ile olan yakın ilişkisidir. Burada incelenecek konu, Çanakkale Savaşları'nın işte bu yönüyle ilgilidir.