Azerbaycan'dan da AMEA (Azerbaycan Millî İlimler Akademisi) Folklor Enstitüsünün "Molla Nesreddin" konusuna el atıp her zaman eksikliğini hissettiğimiz bir fıkra külliyatı yayımladığını gördük: Molla Nesreddin Letifeleri, haz. Doç. Dr. Sönmez Abbaslı, Bakü 2018, 376 s., AMEA Folklor Enstitüsü Yayını. Azerbaycan'da Nasreddin Hoca, Molla Nesreddin olarak biliniyor. Kitabı baskıya hazırlayan Doç. Dr. Sönmez Abbaslı, Azerbaycan'ın tanınmış halk bilimcilerinden rahmetli Prof. Dr. İsrafil Abbaslı'nın (1938-2013) kızı olup babasının yolunda başarıyla yürüyor. Çalışmayı inceleyip düzeltme ve eklemeleri yapan, yayımlanması için olumlu rapor veren bilim insanları ise Akademik Muhtar Kâzımoğlu (Folklor Enstitüsü Müdürü), Elekber Abbasov, Doç. Dr. Serhan Haveri, Doç. Dr. Hikmet Quliyev, Doç. Dr. Sefa Qarayev, Doç. Dr. Şakir Albalıyev ve Qumru Şehriyar. Ressam Soltan Soltanlı, 48 sayfa tutan renkli resimleriyle fıkraları canlandırmış, eseri daha değerli hâle getirmiş.

Türkiye'de yayımlanmış Nasreddin Hoca araştırmaları içinde iki kitabın özel bir önemi vardır. Bu kitaplardan birincisi Nasreddin Hoca hakkında dünyada yapılmış araştırmaları, yayınları, iddiaları bir araya getirerek değerlendirmesiyle tanınmıştır, bir el kitabı niteliğindedir. İkincisi ise bütün Nasreddin Hoca fıkralarını yazma, basma bütün kaynakları tarayıp topluca bilim dünyasının hizmetine sunma yönüyle ön plana çıkmıştır. Bu alanda kitap, makale, bildiri yazacakların bu yayınları görmeden kalemi ellerine almaları mümkün değildir, denebilir. Söz konusu eserler, kitaplar şunlardır: Nasreddin Hoca (2014), haz. Saim Sakaoğlu, Ali Berat Alptekin, 2. bs., Ankara, 328 s., AKM Yayınları, 442. Kitabın genişletilmiş üçüncü baskısı Haziran 2018 ayında Akşehir Belediye Başkanlığınca yapılmıştır. Sakaoğlu Saim-Alptekin, Ali Berat (2018), 3. bs., Akşehir-Konya, 422 s., Akşehir Belediyesi Kültür Yayınları. Nasreddin Hoca ve 1616 Fıkrası (2018), haz. Mustafa Duman, 2. bs., İstanbul, 740 s., Everest Yayınları, 1739.

Eskişehir'in Hortu (şimdi Nasreddin Hoca) köyü doğumlu (1208) Nasreddin Hoca'nın kişiliği çevresinde oluşan, yüzyıllar boyu sayısı artan, verdiği mesajlarla daima güncelliğini koruyan fıkralar, somut olmayan kültürel mirasımızın en önemli ürünleri arasındadır.Nasreddin Hoca fıkraları sadece Türk dünyasında değil, İslam coğrafyasıyla birlikte Avrupa'da da gayet iyi bilinmektedir. Bu yaygınlığın en önemli sebepleri, fıkraların verdiği mesajların evrensel olması, çağdaş kültürde kullanımını sürdürmesi ve doğurgan/üretken bir yapıda bulunmasıdır.Kültür ve Turizm Bakanlığı, Nasreddin Hoca Fıkraları Anlatma Geleneği'ni Orta Asya'dan Avrupa'ya geniş bir coğrafyada yaygınlığı ve sürdürülebilirlik özelliği dolayısıyla UNESCO'nun "İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi"ne alınması için 2013 yılında gerekli çalışmaları başlatmış bulunmaktadır.Makalede, Nasreddin Hoca fıkralarının sürdürülebilirlik özelliği, UNESCO'nun belirlediği ilkeler çerçevesinde ele alınmakta, örnek fıkra ve anlatma ortamları yardımıyla ileri sürülen görüşler açıklanmaktadır

Bu yazıda, 19. yy'ın ikinci yarısında Almanca'ya manzum tarzda tercüme edilen 29 Nasreddin Hoca fıkrası incelenmiş ve bu tercümeler edilerek tanıtılmaya çalışılmıştır. Yazar, kitabın bütün bölümlerini baştan sona şiir halinde kaleme alarak bir bütünlük sağlamaya çalışmıştır. Sadece Türkiye'de değil, büyük bir coğrafyada zevkle anlatılan ve sevilen Hoca, tercümeler yoluyla diğer kültür ve insanlara da ulaşmaktadır. Eserden iki Nasreddin Hoca araştırmacılarının böyle bir tercümeden haberdar olmalarını ve gerekirse istifade etmelerini gaye edinmektedir.

Nasreddin Hoca, Türklerin yaşadığı bütün ülkelerde bilinmekte ve fıkraları anlatılmaktadır. Ancak anlatanlar onun adını küçük değişikliklere uğratmaktadır: Hoca, Molla Nasreddin, Nasreddin Efendi, Hoca Rahmetullah, vs. Hoca'ya, hangi ad altında olursa olsun izafe edilen fıkraların bir bölümü gerçekte ona ait değildir. Anadolu'da bazı bölge tiplerinin nükteli sözleri de ona aitmiş gibi anlatılır.