Başkent İstanbul yüzyıllar boyunca insanların ilgi odağı olmuş bir şehirdi. Şehrin nüfusu fetihten itibaren sürekli artmıştır. Osmanlı ülkesinin her tarafından, hatta ülke dışından çeşitli sebeplerle İstanbul'a insanlar gelmiştir. Gelenlerin bir kısmı kalıcı surette yerleşmek istemişken, bazıları işlerini halletmek için gelmek zorunda kalmış, sonra geri dönmüştür. İstanbul'a gelenlerin bir bölümü ise geçimini temin etmek üzere, gerektiğinde geçici surette barınmayı düşünmüştür. Ancak bu insanlar, şehirde nüfus artışına sebep oldukları gibi bir kısmı iş bulamadığı için geçim derdine düşmüş ve zamanla serseri bir hayat yaşayarak halkı rahatsız etmeye başlamıştır. Devlet, nüfus artışı ve bundan kaynaklanan sıkıntıların önüne geçmek için çeşitli tedbirler almış ve uygulamıştır. Özellikle başıboş gezen, işsiz, kanunsuz yollara başvurarak geçinmeye çalışan ve halkı rahatsız eden gruplar sürekli denetim altında tutulmaya, kontrol edilmeye ve şehirden uzaklaştırılmaya çalışılmıştır. Hırsızlık, yankesicilik, soygun, gasp, cinayet gibi olaylara karışan grupları bu çerçevede ele almak mümkündür. Bunun yanı sıra tezkeresi olmadığı halde dilencilik yaparak, başkasının sırtından geçinmeyi alışkanlık haline getiren dilenciler de bu gruplardandı. Bunlara, sayıları çok az olmakla birlikte gayri ahlakî yollara tevessül eden insanları da ilave etmek mümkündür. Arşiv kayıtlarında genellikle serseri taifesi olarak geçen bu kanun dışı gruplar, XIX. yüzyılın ilk yarısında İstanbul'da toplum hayatını tehdit eden unsurlar olarak dikkati çekmektedirler. Bu makalede, XIX. yüzyılın ilk yarısında İstanbul'da, kanun dışı grupların toplumun hayatını olumsuz yönde etkileyen faaliyetleri, devletin bunlara karşı verdiği mücadele ve aldığı tedbirler ele alınmaya çalışılacaktır.

Şinasi, yeni aydın tipinin bir örneğidir ve Tasvir-i Efkâr'da yazdığı makalelerde 19. yüzyılda İstanbul'da yaşanan değişimi ayrıntılı olarak ele alır. İstanbul'un sokaklarında gördüklerinden şehrin mimarisinde kullanılan ahşap malzemeye dair pek çok konuyu yazılarında işleyen Şinasi, Avrupa'da gördüğü gibi bir şehir görüntüsü arzular ve çağın gerektirdiği gibi bir gündelik yaşamı tasavvur eder. 19. yüzyıl İstanbul sokaklarına bakan ve gördüklerine ilişkin değerlendirmeler yapan Şinasi, sokakların aydınlatılması ve genişletilmesi, muhtaçlara yardım, dilenciler, sokak köpekleri gibi şehri bütünleyen unsurların üzerinde ayrıntılı bir biçimde durur. Asya ve Avrupa'yı birleştiren ve dünya şehirlerinden biri olan İstanbul'un sokaklarının aydınlatılması ve temizlenmesi hakkında öneriler sunmaya çalışır; ancak Tanzimat'ın düalist yapısının bir yansıması olarak önerileri genelde var olanı gözden geçirmekle sınırlı kalır. Şinasi'nin makalelerinden hareketle 19. yüzyıl toplumsal hayatına İstanbul sokaklarından bakmaya çalışacağımız bu yazıda, dönemin bakış açısını, şehir yaşamındaki kaçınılmaz değişimi ve Batılı olmak isteyen ancak bağlı olduğu değerlere de sırtını dönemeyen bir aydının sıkışıp kaldığı çıkmazı göstermek istiyoruz. Bu yazı sayesinde teoride tasavvur edilenlerin pratiğe dökülebilmesinin ne kadar zor olduğunu bir kez daha anladığımızı tekrar etmek isteriz.