Türk dilinde ekler, asıl işlevlerinin yanında, işlevlerine yakın başka işlevler de yüklenmiştir. İşlevsel çeşitlilik özellikle çekim morfolojisine ait eklerde daha yaygındır. Türk dili gramerlerinde sıfat-fiil ya da isim-fiil olarak adlandırılan ekler de işlevsel bakımdan çeşitlenen ekler arasındadır. Bu eklerin bitimsiz fiillerdeki işlevlerinin yanısıra bitimli / yüklemsel fiillerde zaman çekim kategorisine dâhil oldukları gözlemlenmektedir. Türk dilinde genellikle zarf-fiil eki olarak yaygınlaşan -(X)p eki, Eski Türkçe metinlerde farklı işlevlerle karşımıza çıkmaktadır. Ek, bu dönemde çok yaygın olmasa da, eklendiği eylemleri kendisinden sonra gelen ismi niteleyen sözcüklere dönüştürmüştür. Keza -(X)p eki, Eski Türkçenin bütün çevrelerinde geçmiş zamanı işaretleyerek yüklemsel eylemlerin bir ögesi olmuştur. Bu makalede, anlamlandırmada kimi güçlüklerin görüldüğü Tuńukuk yazıtının 25-26. satırlarından hareketle, ilgili satırlarda –(X)p ekinin Türk dilinde baskın olan işlevinden farklı işlevler gösterdiği, benzer işlevin Eski Türkçenin diğer çevrelerinde de temsil edildiği ve Türk dilinin 13. yüzyıldan sonraki metinlerinde yaygınlaşan geçmiş zaman işlevinin kaynağı olduğuna dair elde edilen sonuçlar, ekin kullanılış şekilleri ve anlamları dikkate alınarak değerlendirilmiştir. Bu çerçevede –(X)p ekinin Türk dilinin erken tarihli metinlerinden itibaren aynı zamanda geçmiş zaman eki olarak kullanılmaya başlandığı, üzerine şahıs zamirlerini almak suretiyle şahıslara göre çekimlendiği, 13. yüzyıldan sonra görülen –(X)p turur yapısının Eski Türkçeden sonra ortaya çıktığı gibi tespitler, metinlerden elde edilen tanıklar yardımıyla yorumlanmıştır.

Tempus ist eine grammatische Verbkategorie, die in verschiedenen Ausprägungenauftritt. Im Türkischen werden die Tempusformen durch minimale (-yor, -ir, -di usw.)und zusammengesetzte (-yordu, -mişti, -ecekti usw.) Einheiten gebildet. Bei der Bestimmungder Tempusformen sind sowohl formale als auch inhaltliche Besonderheitenzu berücksichtigen. So haben wir insgesamt aus verschiedenen Einheiten für dasTürkische zehn Tempora herauskristallisiert. Nominale (-yordur, -miştir usw.) undperiphrastische (-miş ol-, miş bulun- usw.) Einheiten zählen nicht zu den Tempusformen.

Araştırmamızın amacı -di'li ve -miş'li geçmiş zamanları inceleyerek her iki zaman şekline tek bir anlam vermek olacaktır. Türkçe'deki zamanlar anlam bakımından incelendiğinde zaman şekilleri aynı zamanda aspekt ve modal anlam verdikleri görülmektedir. Bundan dolayı -di'li ve -miş'li geçmiş zamanların anlamını açıklarken zaman ve aspekt anlamları birbirinden açıkça ayırdığı için Klein'in ortaya koyduğu metodu kullanacağız. Klein zaman şekillerinin anlamını açıklarken üç zaman ölçütü kullanıyor: Konuşma Zamanı, Olay Zamanı, Topik Zamanı. Bununla birlikte TT VE TU arasındaki ilişkiyi zaman, TT ile TSit arasındaki ilişkiyi ise aspekt olarak tarif ediyor. Araştırma, di ve miş eklerinin kendilerine has farklı özellikleri olduğunu, fakat aynı zaman ve aspekt anlamları taşıdığını ancak miş'li geçmiş zaman kullanıldığında TT'nin vurgulandığını ortaya çıkarmıştır.