1976 - 1978 yıllarında Varşova'da Elçi - Müsteşar olarak görev yaptığım sıralarda Polonya kitaplıklarında Osmanlı - Türk tarihini ilgilendiren belgeler üzerinde araştırmalar yaparken başkentin AGAD (Archivum Glowne AKT Dawnych - Eski belgeler ana arşivi) isimli kuruluşunda, Osmanlı padişahları ile devlet adamlarının Polonya krallarına yolladıkları ferman ve nameler arasında, Kanuni Sultan Süleyman'ın nikahlı eşi Hürrem Sultan ile Kızı Mihrümah Sultan'ın Lehistan Hükümdarı Zigsmund August'a yazdıkları ikişer mektubun orijinallerinin mevcut olduğunu müşahade ettim. Onaltıncı yüzyılda bir Osmanlı İmparatorunun zevcesinin yabancı bir kralla muhaberede bulunmasının önemini ve Hürrem Sultan'ın Osmanlı Hanedanının taht ananelerini değiştirebilecek ve dolayısiyle Cihan İmparatorluğunun kaderi üzerinde tesirli rol oynayacak ölçüde kocası üzerinde etkili olmasını gözönünde bulundurarak bu mektupların orijinallerinden çekilmiş fotokopilerini Türk kamuoyunun bilgisine sunmakta büyük fayda mülahaze ettim. Bu çalışma, bu arzunun bir mahsulüdür.

III. Selim döneminde Osmanlı İmparatorluğunun geçirdiği ıslahatın karşılaştığı zorluklar ve sonuçlar hakkında Shaw'un uzun zamandır çıkardığı makale ve yeni araştırmaların sonuçlarını sunduğu bir eser.... II nci Selim'in şehzadeliğindeki eğitimiyle başlayan eserde, Avusturya ve Rusya ile yapılan savaşlar, (III. Mustafa devri) ve Sultan I. Abdülhamit yönetiminin sorunları ele alındıktan sonra, III. Selim saltanatı ve Nizam-ı Cedid dönemine geçiliyor. Meclis-i Meşveret gibi harp dönemi reformlarından sonra reformcu grubun niteliği IX. bölümde ele alınıyor.

Prof. Andreas Tietze Mustafa Ali'nin Kahire üzerindeki eserini daha önce neşretmişti. Bu sefer gene Ali'nin ünlü eseri Nushatü's-Selâtin'i; İngilizce çevirisi, tıpkıbasım ve lügatçesi ile neşretmiş bulunuyor. Gerek dil, gerekse Türkiye'nin toplumsal tarihi için büyük değeri olan bu kaynak eseri yayınlayarak Prof. Tietze Türk dili ve tarihi alanında önemli bir boşluğu doldurmuştur. Prof. Tietze eserin bütün nüshaları üzerinde mukayeseli olarak metni incelemiş, Hüsrev Paşa nüshasını (müellif için istinsah edilen) esas almıştır. Kahire, Fatih, Hazine, Nuruosmaniye, Yenicami, Revan nüshaları dışındaki nüshalar yararlı olmamıştır.

Prof. Y. Yücel Kitâb-ı Müstetâb'ı yayınlarken paralel bir metin olan esere rastlamış ve tek muhtemel orijinal nüshanın Konya Yusuf Ağa kitaplığında bulunduğu anlaşılarak neşre hazırlanmıştır. Kitâbu Mesâlihi'l-Müslimin XVII. yüzyıl Osmanlı Devlet düzenine ait ilginç bilgiler getiren bir kaynak çalışmasıdır. Girişte eserin içeriği geniş bir biçimde özetlenip eser hakkında mufassal, malumat verildikten (s. 1-41) sonra (s. 41-44) arası metinde geçen terimlerin indeksi çıkartılmıştır. Bundan sonra tıpkıbasım yer almaktadır.

Kitaba 18. y.y.'da Osmanlı imparatorluğunun çöküntü veya değişim döneminde Filistin bölgesindeki idarenin tanımıyla giriliyor. Filistin coğrafi bölgesi o asırda Sidon (Sayda) eyaleti ve Şam'ın güney sancaklarından müteşekkildir. Mahalli nüfus guruplarının, eski hanedanların idareyi ne şekilde ele aldıkları ve bu ailelerin, statüleri inceleniyor. 18. yüzyılın, imparatorluğun her yanında bu gibi hanedanların yükseldiği bir dönem olduğu göze alınırsa, kitabın bu bölümünde ilginç bilgiler verildiği anlaşılır. Yazar Osmanlıca, Arapça kaynaklar yanında o çağın İbranice kaynaklarını ve malzemesini de kullanıyor.

Kitap 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyılın başında olan savaşların tarihi ve hakkındaki eserleri incelemek için yazılmıştır. 1877-78 savaşı Rusya'da toprak esareti kaldırıldıktan sonra (1861) yapılan ilk savaştır. Yazar bu eserde savaşın sebebini, amacını ve savaşın tarihi neticelerini göstermek istiyor.

Birçoklarımız bilerek veya bilmeyerek eski medeniyetlere hayranlıkla bakıyor, bu medeniyetlerin yaratıcılarının birtakım konularda bugüne nazaran daha ileri olduklarına inanıyoruz. Hepimiz milattan 3 bin yıl önce eski Mısırlı hekimlerin beyin ameliyatı veya diş dolgusu yaptıkları gibi haberleri, popüler kitaplarda veya gazete sütunlarında oldukça sık okumuşuzdur. Ancak birinci elden kaynaklara inip, yazılı belgelerin ışığı altında o medeniyetlerin verilerini araştırdığımızda, bu tür savlardan birçoğunun, yanlış yorumlar sonucu ortaya çıktığını görüyoruz. Herkesin büyük ümitlerle baktığı, bir mucize beklediği ve sayıları 30 bini geçen Boğazköy Hitit arşivi tabletlerinden hareketle din, hukuk, bilim, teknik, edebiyat, güzel sanatlar, felsefe, matematik, ekonomi, coğrafya, tarih, astronomi, harp tekniği, sosyal ve ekonomik yaşam, tıp, doğa gözlemleri v.s, ve daha birçok konularda derinlemesine bir inceleme yapıldığında araştırıcı, yönelttiği ve metinlerden yanıtını beklediği sorunlardan bazı hallerde %70'in üzerinde bir oranın açık kaldığını görünce hayretler içinde kalıyor. Bu arşiv arasında örneğin, "falanca kral veya adam öldüğünde 65 yaşındaydı; askerlerin birçoğu harpte yaralandı ; bugün kar yağıyor; bay - bayan X kara saçlı, kara gözlü, güzel - çirkin bir kimseydi; x merdivenleri inerken ayağı kaydı ve düştü; deprem oldu" v.s, ve daha bunun gibi binlerce, insanın dış ve ruh dünyası ile ilgili birçok şeylerin hiç ifade edilmemiş olduğunu görüyoruz. Bu durum tabiatıyle bu arşivin bir kraliyet arşivi olması, yalnız kral ve kraliyet ailesiyle ilgili konuları kapsaması, halkla ilgili hemen hiçbir konuya yer vermemesinin bir sonucudur. Hitit ve genel olarak eski doğu insanının dünyaya bakış şekli de elbette büyük rol oynamıştır. Ion doğa düşünürlerine kadar, kim ne derse desin, bu konuda fazla bir ilerleme yoktur.

We have carried out a study of the Early Bronze Age metal objects which have been found either by chance or by illicit excavations in the Çorum - Amasya - Tokat region and its vicinity. Published in this article are the metal objects known with certainty to be from this area and which are presently on exhibit at the İstanbul and Çorum Archaeological Museums. I would like to extend my gratitude both to the former curator of the İstanbul Archaeological Museum, my colleague Mr. Necati Dolunay, and to the Director of the Çorum Museum, Mr. A. Ertekin, for permitting me to publish these finds. Certain very important problems exist for the archaeology of early Anatolia. As our country modernizes its methods of agriculture, much of the farm work is now being done by machinery and of other developments brought about by industrialization, we can quote the construction of highways, hydro-electric dams, factories and various highly technical installations. All of these have contributed toward the problem of accidental destruction of early sites in the Çorum - Amasya - Tokat region. Added to this is the existence of organized looters who plunder exposed sites in search of saleable antiquities. The Early Bronze Age objects from the cemeteries of Oymaağaç and Göller came to light under such unfortunate circumstances and before any properly controlled excavations could be carried out at these sites.

Çorum - Amasya - Tokat çevresinde tesadüfen veya kaçak kazılarla bulunmuş olan Eski Tunç Çağı eserlerini uzunca zamandan beri incelemekteyiz. Bu makalede, adı geçen bölgede bulundukları kesinlikle bilinen ve şimdi İstanbul ve Çorum Arkeoloji Müzelerinde sergilenmekte olan madeni eserler yayınlanmaktadır. Bu eserleri yayınlamama izin veren İstanbul Arkeoloji Müzeleri eski müdürü meslektaşım Arkeolog Necati Dolunay'a ve Çorum Müzesi müdürü A. Ertekin'e içtenlikle teşekkürlerimi sunarım. Eski Anadolu Arkeolojisinin çok önemli sorunları vardır. Şimdi ülkemizde tarım metodları modernleşmekte, işin önemli bir bölümü makinelerle yürütülmektedir. Örneğin Çorum - Amasya - Tokat bölgesinde yeni gelişmeler sunucu yeni yollar, barajlar, fabrikalar ve diğer tesisler kurulurken de höyüklerin ve özellikle mezarlıkların ve düz yerleşim birimlerinin tahribine neden olunmaktadır. Sanayileşmenin neden olduğu bu tesadüfi tahribatın yanında kaçakçıların, eski eser bulmak için, yaptıkları kaçak kazılar bu tehlike ve tahribatı çok arttırmaktadır. Oymaağaç ve Göller'deki Eski Tunç Çağı eserleri müzelere getirilmeden önce kaçak kazıların koşulları altında gün ışığına çıkarılmış durumda idi.

Osmanlı İmparatorluğunda ulemanın durumu sadece klasik devir İslam devletlerinin ve toplumunun etüdüyle anlaşılacak gibi değildir. Ulemanın gerek eğitim gerek meslekteki terfi ve geçişleri, bundan başka bu sınıfın toplum tarihinde oynadığı rol farklılıklar göstermektedir. Bu nedenle Osmanlı ulemasının bütün imparatorluk sathındaki durumunu ele alan monografik çalışmalar konuyu anlamakta yararlı olmaktadır. İsmi geçen derlemede, Uriel Heyd'in ulema sınıfının alt tabaka üyeleri ve seçkin grubun arasındaki farklılığa işaret eden yazısından hareketle, Avigdor Levy, II. Mahmut reformları döneminde alt tabaka üyelerinin resmi politikaya karşıt tutumlarının gelişimini ele almaktadır. (s. 13-41) Gene Moshe Ma'oz Suriye şehirlerindeki zengin ulemanın durumunu ve bu reform döneminde bunların kitle ile çatışmasını ele almaktadır. (s. 77-88) Shahed ise Mısır'daki ulemanın, sosyal kökeni hakkında başlıca Mubarak'ın "Khitat" eserine başvurarak yaptığı araştırmayı sunuyor. Ona göre Mısır uleması çoğunluk köy ve küçük şehir kökenlidir (s. 41-76).