Fatih II. Mehmed (1451-1481)'in talihsiz küçük oğlu Sultan Cem'in maceraları hakkında şimdiye kadar pek çok şey yazılmıştır. Bunların bir kısmı, Osmanlı tarihinden derlenmiş bilgilere dayanır. Bir kısmı ise Batı kaynaklarının yardımı ile meydana getirilmiştir. Nihayet bazıları da kaynaklardan veya ikinci el eserlerden toplanan bilgilerin, yazarın kabiliyet ve zevkine göre işlenerek romanlaştırılması suretiyle hazırlanan yayınlardır. Bütün bu irili ufaklı çalışmaların yanı sıra, hiç de az sayılamayacak bir diziyi de Sultan Cem'in portreleri hakkındaki araştırmalar teşkil etmektedir. Bunlar o kadar çok ve o kadar değişik görüşler ortaya koyarlar ki, Sultan Cem'in gerçeğe uygun bir portresinin olup olmadığı ve eğer varsa, hangisinin en doğru resmi olduğu bugün artık anlaşılamaz duruma gelmiştir. Sultan Cem'in portresi konusu karışık ve içinden çıkılmaz bir hale getirilmiş ve bu konu üzerinde hazırlanan son araştırma olan F. Babinger (1891-1967)'in bir makalesi ile de büsbütün çapraşık bir şekle sokulmuştur. Gelecek araştırmalara yol göstermek üzere Sultan Cem'in portreleri meselesini bir defa daha işlemeği lüzumlu gördük. Bu yazımızda Sultan Cem'in kesinlikle belki gerçek portresini ortaya koyamayacağız, fakat her halde de, bu konuyu şimdiki çapraşık durumundan biraz sıyırmış olacağız.

Amerika Birleşik Devletleri Deniz Kuvvetlerinden Albay Braoun Taylor'ın Cenevizli Amiral Andrea Doria'nın hayatına ilişkin yazısı üzerine Preveze Deniz Muharebesini, ilmi esaslara dayanarak, baştan etüt etmek zorunlu oldu. Çünkü Albay Taylor'ın fikirlerine göre on altıncı yüzyılın en büyük denizcisi Andrea Doria idi. Büyük Amiral Barbaros Hayrettin ise şöhreti Türkler tarafından göklere çıkarılan bir korsandan başkası değildi. Barbaros'un yaptığı Preveze deniz muharebesi bile ciddi bir muharebe sayılamazdı , çünkü bu muharebede Türkler bir iki Venedik gemisinden başkasını batıramamışlardı. Bundan başka Albay Taylor, Preveze Deniz Muharebesinin Barbaros'la Andrea Doria arasında anlaşmalı bir şekilde yapıldığını ve yani bir şike muharebesi olduğunu da iddia edecekti. Albay Taylor'ın bu konudaki ilmi araştırmaya dayanmayan beyan ve iddiaları, ilkönce, tarih konusunda kendimizi yabancılara anlatmaya heves etmememizin acı bir sonucu idi. Nitekim Amiral Adolp Slaid de bu gerçeği ortaya koymuş ve Türklerin bu ters anlayışından yabancıların, Türkiye aleyhine olarak, bol bol yararlandıklarını belirtmişti.

Ege Üniversitesi Fen Fakültesi öğretim üyelerinden Profesör Celal Saraç tarafından yazılan bu kitap, Türk gençliğinin önemle okuması gereken eserlerden biridir. Ege Üniversitesi bu değerli yayını ile Türk aydınlarına büyük bir hizmette bulunmaktadır. Milattan önce altıncı yüzyılı n başlarında, Batı Anadolu'da ve özellikle Miletos kentinde "Tabiat Filozofları" adı ile andığımız düşünürler o güne değin bilinmeyen bir görüş ve davranışla doğa olaylarının nedenini araştırmağa başlamışlar ve böylece bugünkü batı uygarlığının temellerini atmışlardır. O kentlerde o zaman oturanların önde gelenleri Helen'lerdi. Ancak bu uygarlığın doğusunda Ionia'lıların, Hitit, Lydia, Frygia, Karya ve Lykia gibi eski Anadolu Kültürlerinden de yararlandıklarını belirtmek gerektir. Nitekim devrin en büyük bilgini Thales'in babası Hexamyes bir Karya'lıdır. Helen'ler de bir çok alanlarda Anadolu uygarlıklarından aldıkları mühim etkileri hiç saklamamaktadırlar. Böylece Ionia çağı gerçekte bir Batı Anadolu uygarlığı idi. Güzel Ege kıyılarını n bu insanları, yeryüzünde ilk önce yağmuru, fırtınayı, gök gürlemesini, güneş tutulmasını, ve hastalıkları yanlış inançlardan ya da dinsel yargılardan sıyrılmış olarak akılcı bir tutumla, deneyler ve araştırmalar yaparak, bilimsel yönden anlamağa çalışmışlardır

Selçuk ve Osmanlı Türkleri, kaderin layık gördüğü anavatanımızda maddi ve manevi bir olgunluğa vararak dünyanın ileride ve örnek milletlerinden olmuştur. Mübarek yurdumuzda yüksek karakterli bu millet Rumeli'ye geçerek altı buçuk asır insan haklarına riayet göstererek kalmış, Orta Avrupa'dan gelen baskıları önlemek için bir buçuk asır Macaristan'da oturmuş. Akdeniz ve Karadeniz'de kurdukları muazzam imparatorluklarının birer havzı mesabesinde kalmıştır. Türkler gittikleri her yere han, hamam, medrese, cami, su tesisatı ... gibi medeni varlıklarını, ahlak ve faziletlerini götürmüşler ve bulundukları yerlerde güzel hasletlerini şimdi bulunan kesif, o zamanki azınlıklarına bırakarak çekilmişlerdir. Ama çoğu Rumeli'de ve Macaristan'da bıraktığımız yerler dahil mimari abidelerimiz hala dış şekilleri maskelenerek kullanılmaktadır. Bunlar oralarda durdukça medeniyetimizin bir tapu senedi mahiyetinde görülmelidir. Bizim usullerimiz Balkanlarda ve Orta Avrupa'da hala tatbik edilmektedir. Kim demiş ki Türkler gittikleri yerlerde buldukları halkı kendilerine çevirememişler? Tesirimize bakın ki dinlerinde serbest bırakmışız ve lakin uygarlığımızı benimsetmişiz. Bu tesir, bıraktığımız o yerlerde hala bakidir.

Sayın Kardeşlerim, yirminci yüzyılın ilk yarısında, sömürgecilik ve emperyalizme indirdiği büyük darbelerle Yakın, Orta ve Uzak Doğu, Asya ve Afrika'daki sömürge ülkelere ve köle halklara yeniden yaşama gücü veren; onlara özgürlük ve bağımsızlık yolu gösteren eşsiz bir Türk önderini anmak için toplanmış bulunuyoruz. Yok olmuş bir ulusu yeniden dirilten; temelini attığı modern ve ulusal bir devletin sınırları içinde Türk ulusuna yaşama, çalışma ve kendine güven duyguları aşılayan; bu ulusu Ortaçağ düşünüşünden kurtararak laiklik, devrimcilik, ilericilik, halkçılık ve cumhuriyetçilik yolunu açan; yüzde doksan cahil bırakılmış bir halka okuma-yazma ve bilim alanında ileri atılımlar yapma olanağı sağlayan bir dâhiyi anıyoruz. Ulusumuzun ender yetiştirdiği, adı ve ünü bütün dünyaya yayılan; hakkında yalnız kendi dilimizde değil, bütün dünya dillerinde binlerce eser yayınlanan ve hala yayınlanmakta olan; yabancı boyunduruğu altında yıllarca acı çekmiş halkların karanlık gecelerinde bir ışık gibi parlayan; küçük ve güçsüz ulusların ufuklarını karartan büyük ve doymak bilmez devletlerin kara bulutlarını dağıtan büyük kasırganın başlatıcısını anıyoruz.

Bu kitap, George Ewart Bean ve Terence Bruce'in 1961 yılından 1968 yılına değin, Türkiye'nin güneyinde, gerek kıyı, gerekse dağlık iç bölgelerde aralıksız sürdürdükleri topografik ve epigrafik inceleme gezilerinin 1964-68 yılları arasındaki 4 yıllık süresini kapsamaktadır. Bean ve Mitford, Antalya, Alanya, Anamur, Karaman, Ermenek, Beyşehir, Mut, Dereköy dolaylarında, kimi zaman otomobil ve ciple, kimi zaman katırla ve yaya olarak yaptıkları gezilerde, tapınak, mezar vb. yazıtlarını incelemişlerdir. Kitapta, bu yazıtlar üstüne ayrı ayrı bilgi verilmektedir. Yazıtlara ilişkin 208 fotoğraf ve gezilerin kapsadığı bölgeleri gösteren 4 harita kitabın sonuna eklenmiştir.

Belleten'in 143. sayıısında, İnsan Tümay imzalı bir yazıda, Dr. Nezih Fıratlı'nın "İzmit Şehri ve Eski Eserleri Rehberi" olumsuz bir tutumla eleştirilmektedir (Belleten 36, 1972, 403). Eleştiriyi okuduktan sonra, hakkında çok olumlu bir kanı taşıdığım "İzmit Rehberi"ni bir daha gözden geçirdim. Hemen şunu belirtmeliyim ki, bu ikinci okuyuştan sonra, kitabın bende bırakmış olduğu olumlu izlenim daha da güçlendi. Çünkü, yeniden gördüm ki, söz konusu olan yayın, Türkiye kentleri üzerine yazılmış olan rehberlerin en güzellerinden biridir. Rehber türündeki her yayın, birbirinden çok değişik konuları bir araya toplamasından dolayı büyük ölçüde bir derlemedir. Bu nedenle, yazarı, "başkalarından yararlanmıştır" diye kınamak doğru değildir. Hele bu yönde bir çok kimseden yardım gördüğünü ad vererek dile getiren bir yazarı suçlamak değil, alkışlamak gerekir. Kaldı ki, bu küçük rehberde başka yerde bulunmayan ve Dr. Fıratlı'nın uzun yıllar boyu yaptığı çalışmalara dayanarak ortaya koyduğu gözlemler vardır. Örneğin, Nymphaion, Agora, Kırkmeşe yeraltı mezarı, antik kuyu ve özellikle Müzede yer alan eserler üzerinde Dr. Fıratlı'nın verdiği bilginin önemli bir bölümü, başka hiç bir yerde mevcut değildir. Bu yönü ile söz konusu kitapçı k başarılı bir araştırmadır. Ayrıca, Dr. Fıratlı'nın İzmit Müzesinin kurulmasında da büyük hizmeti olmuştur. Bu nedenle, Dr. Nezih Fıratlı'yı övgü ile anmayı bir değerbilirlik gereği sayarım.

Londra Üniversitesine bağlı "School of African and Oriental Studies" ekonomi tarihi öğretim üyelerinden M. A. Cook'un, London Oriental dizisinde yer alan bu kitabı, Profesör Braudel'in, 16. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda nüfus basıncının artmasına ilişkin sayının doğruluğunu araştırma amacına yöneliktir. Yazar, arşivleri inceleyerek bu nüfus artışının, 16. yüzyılın ikinci yarısında Anadolu'nun toplumsal ve siyasal tarihine ışık tutup tutamıyacağını araştırmaktadır. Kitabın önsözünde belirtildiği gibi, kaynak belgelerin ağır basan mali niteliği, kitapta mali sorunların geniş bir yer tutmasına yol açmıştır. Kitap şu bölümleri kapsamaktadır: I. Bölüm: Braudel'in Sayı : Eski Kanıtlar. II. Bölüm: Braudel'in Sayı : Yeni Kanıtlar. III. Bölüm: Nüfus basıncı ve Toplumsal Düzen. Ekler I: Araştırmalar. II: Nüfus. III: Arazi. (Kitabın bu bölümünde, Aydın Eli, Hamid Eli ve Rum Eline ilişkin araştırmalar, nüfus dağılımı, toprağın bölünmesi ve işlenmesi vb. açılarından değerlendirilmektedir). Kitabın sonuna Tablolar ve oldukça zengin bir bibliyografya ile, Aydın Eli, Hamid Eli ve Tokat Kazasına ilişkin haritalar eklenmiştir. A III-6000.

Kurumumuzun Şeref üyesi, İstanbul Üniversitesinin eski profesörlerinden, Fransız Arkeoloji Enstitüsü İstanbul Şubesinin eski müdürü, "Anadolu Türk Anıtları" adlı büyük eserin yazarı Albert Gabriel, 25 Aralık 1972'de, 89 yaşında, Fransa'da Bar Sur Aube şehrinde hayata gözlerini kapamıştır. Türkleri içtenlikle seven ve bu sevgisini hayatının sonuna kadar sürdüren A. Gabriel'in ölümü bizim için büyük kayıptır. Belletenin bundan sonraki bir sayısında biyografisi ve eserleri hakkında bir yazı sunacağız.

Uluslararası XXIX. Şarkiyatçılar Kongresi 16-22 Temmuz 1973'de Paris'te toplanacaktır. Kongreye katılmak isteyenler aşağıdaki adresten çağrı belgesi isteyebilirler: "XXIX Congrés International des Orientalistes Collège de France 11, Place Marcelin - Berthelot 75 - Paris - 5e - France"